„Wyznanie ” Czesława Miłosza to literacka spowiedź poety przed Bogiem, próba spojrzenia na siebie i swą twórczość z dystansu. Wiersz powstał w 1986 roku, w czasach pobytu Miłosza w Stanach Zjednoczonych, sześć lat po uhonorowaniu poety literacką Nagrodą Nobla.
Wyznanie – analiza wiersza i środki stylistyczne
Utwór należy do liryki bezpośredniej, występują w tekście czasowniki w 1 osobie: „lubiłem”, „patrzę” oraz zaimki osobowe: „ze mnie”, „ja”. Poeta mówi o sobie i swojej twórczości, mamy więc do czynienia z podmiotem odautorskim.
Jest to wiersz stychiczny, składający się z szesnastu wersów o nieregularnej budowie (od 10 do 15 sylab w wersie). Miłosz stosuje przerzutnię: „Tylu innych / Słusznie było wybranych”, „Skąd by duch / Miał nawiedzać takiego?” Mamy do czynienia z wierszem białym, w którym brak rymów.
Styl utworu jest prosty, koresponduje to z sylwetką samego siebie, jaką kreśli Miłosz – obrazem zwyczajnego człowieka. Wiersz ma formę monologu skierowanego do Boga, rozpoczyna się apostrofą: „Panie Boże…” Mówiąc o swych zwyczajnych, czasem banalnych upodobaniach, poeta używa niewyszukanych epitetów: „dżem truskawkowy”, „wódkę mrożoną”,”śledzie w oliwie”. Podkreśla swe zmysłowe upodobania poprzez wyliczenie; „wódkę[…], śledzie[…], zapachy: cynamonu i goździków”, stosuje kolokwializmy: „rzucam się na jadło”. Zwierzając się z marzeń o literackiej sławie, które, jego zdaniem, się nie spełniły, używa ironicznych metafor: „festyn krótkich nadziei, zgromadzenie pysznych, turniej garbusów”. Ironię daje się zauważyć również wtedy, gdy pisarz stosuje porównanie: „wiedziałem, co zostaje dla mniejszych, jak ja”. Gdy podsumowuje swoje osiągnięcia pełnymi goryczy pytaniami retorycznymi: „Jakiż więc ze mnie prorok? Skąd by duch miał nawiedzać takiego?”
Wyznanie – interpretacja
Wiersz Miłosza należy do liryki wyznania. Podmiot liryczny zwraca się do Boga, jest to spowiedź skromnego człowieka dotycząca jego najzwyczajniejszych upodobań, jego niedoskonałości. Poeta wyznaje, że lubi dżem truskawkowy, śledzie, wódkę. Lubi ciepło kobiecego ciała, podobają mu się kobiety. „Łakomie patrzę na szyję kelnerki” – stwierdza. Nie widzi w sobie wieszcza, kogoś nadzwyczaj uzdolnionego. Deprecjonuje samego siebie, stwierdzając ironicznie: „rzucam się na jadło, opróżniam szklanice”. Zadając pytania: „Jakiż więc ze mnie prorok?”, „A mnie kto by uwierzył?” stawia się w opozycji do narodowych wieszczów, Mickiewicza czy Słowackiego, poetów powszechnie cenionych. „Tylu innych słusznie było wybranych, wiarygodnych”- komunikuje. Pytaniem „skąd by duch miał nawiedzać takiego?” nawiązuje do natchnienia Konrada, wygłaszającego Wielką Improwizację. Miłosz, inaczej niż Mickiewiczowski bohater, nie uważa siebie za wybrańca równego Bogu. Podkreśla swą zwyczajność właśnie poprzez pokazanie swych upodobań, takich samych, jakie mają miliony ludzi.