Wolność to jedna z najważniejszych wartości w życiu zarówno pojedynczego człowieka, jak i całych społeczeństw. Każdy pragnie być wolny. Jak więc wytłumaczyć fakt, że od początku dziejów ludzkości, nie było chyba ani jednego momentu, kiedy w którymś miejscu na świecie nie dochodziłoby do ograniczania lub pozbawienia wolności jakiejś grupy ludzi, rasy lub narodu.
Jako Polacy sami mamy w historii kilka momentów, kiedy nasz naród, nasz kraj był zniewolony. Najdłuższym takim okresem były oczywiście zabory, które trwały sto trzydzieści trzy lata. Wolność jako podstawa funkcjonowania jednostki w świecie niezależnie od czasów, była tematem wielu utworów literackich. Dlaczego wolność jest taka ważna i dlaczego tak trudno na nią zapracować? Czym jest i przede wszystkim, czym może być dla każdego z nas? Parafrazując Jana Kochanowskiego, można by powiedzieć, że wolność jest jak zdrowie. Kiedy człowiek może się nią cieszyć – nie docenia jej, nie korzysta z niej należycie, być może nawet ją lekceważy. Dopiero, kiedy wolność zostaje mu ograniczona lub w ogóle odebrana, wówczas zaczyna tęsknić za czasem, w którym mógł cieszyć się jej pełnią.
W takiej sytuacji znalazł się bohater powyższego fragmentu, Gustaw. Jego niewola nie jest jednak czymś, na co zasłużył. Jest to uwięzienie polityczne, ponieważ Dziady cz. III Adama Mickiewicza w całości poświęcone są kwestii Polaków zesłanych na Syberię za różnoraką działalność konspiracyjną, antycarską. Należy przy tym zaznaczyć, że za takową działalność uznane mogło być wówczas uformowanie studenckiej grupy literackiej. Tak zresztą stało się w przypadku samego Adama Mickiewicza.
Gustaw snuje refleksje na temat wolności i zniewolenia. Anioły podpowiadają mu, że jego uwięzienie było w zamyśle bożym, by mężczyzna w samotności osiągnął pewien poziom wtajemniczenia filozoficznego, by stał się wieszczem. Istotnie, Gustaw jest poetą, śpiewakiem – jak o sobie mówi. Anioły przepowiadają mu również rychłe uwolnienie. Mężczyzna jednak jest świadomy, że wolność już nigdy nie będzie miała dla niego takiego smaku, jaki miała przed uwięzieniem. Domyśla się, że jego uwolnienie będzie pozorne, że zostanie na wygnaniu, poza własną ojczyzną.
Taka sytuacja szczególnie ciężka musi być dla poety, który w swojej twórczości ograniczony jest materią języka ojczystego. Gustaw porównuje to do instrumentu, którego mu nie odebrano, jednak zepsuto go tak, by mężczyzna nawet uwolniony, nie mógł być do końca sobą. Wolność więc urasta w tym przypadku do rangi posiadania przestrzeni życiowej, w której możemy realizować się jako ludzie.
Innym dziełem, które porusza temat wolności, tudzież jej braku, są Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego. Jest to opowieść o naprawdę istniejących młodych chłopakach, którzy w czasie II wojny światowej działali w dywersji i sabotowali działania wojska i administracji niemieckiej. Byli to bardzo młodzi ludzie, którzy mimo swojego wieku i perspektyw na całe życie, jakie mieli po zakończeniu wojny, nie bali się wielokrotnie ryzykować życiem, byleby tylko utrudnić Niemcom okupację i ulżyć Polakom, pokrzepić ich serca i dodać im otuchy w ciemnym czasie zniewolenia hitlerowskiego.
Chłopcy ci zapłacili niestety za swoją działalność, za chęć utrzymania swojej godności i prawa do decydowania osobie samych, najwyższą cenę, podobnych do nich były zresztą tysiące. Wolność była dla nich absolutnie najważniejsza. Wolność kraju, w którym żyli była istotniejsza od ich zainteresowań, pasji, namiętności. Wychodzili z założenia, że lepiej umrzeć w walce, niż żyć w niewoli. To bardzo szlachetna postawa. Pokazuje nam, jak ważna była wolność dla naszych przodków i skłania nas do refleksji nad tym, czy my korzystamy z tej wolności w prawidłowy i odpowiedzialny sposób.
Wolność to absolutna podstawa harmonijnego życia i rozwoju ludzi, społeczności, krajów, narodów. Wolność i przede wszystkim poszanowanie tej wolności, zarówno u siebie, jak i u innych, to najważniejsza rzecz, jakiej powinniśmy się uczyć, również od bohaterów literackich. Stworzyli ich bowiem ludzie, którzy najczęściej sami doświadczyli ograniczenia lub braku wolności w swoim życiu. Warto starać się wynieść z tego lekcję, by być świadomym tych kwestii w momencie, kiedy ktoś będzie próbował nam naszą wolność odebrać. Pod tym bowiem względem historia niestety lubi się powtarzać.
