W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza to nie tylko przygodowa powieść fabularna, którą czyta się dla zabicia czasu w podróży lub przed snem. Pod płaszczem opowieści dla młodzieży, kryje się w niej bowiem niejedna mądrość życiowa, którą autor przekazuje swoim czytelnikom w bardzo nienachalny sposób. To jednak tylko jeden z wielu przykładów, dlaczego ta powieść jest tak wartościowa.
W pustyni i w puszczy to powieść wypełniona po brzegi postaciami bardzo różnorodnymi pod względem charakterologicznym. Dzięki temu czytelnik ma wgląd w istny kalejdoskop ludzkich postaw, zarówno tych pozytywnych, jak i tych negatywnych. Dzięki takiej lekturze wykształca się u nas prawidłowe rozumowanie etyczne i moralne. Przy czym nie jest to typowy dla literatury młodzieżowej podział na czarne i białe. Staś Tarkowski w obronie życia Nel Rawlison i swojego, zmuszony jest zabić drugiego człowieka za pomocą broni otrzymanej od ojca na święta, a miał wtedy niecałe piętnaście lat. Autor pozostawia nam wnioski do wyciągnięcia.
Powieść Henryka Sienkiewicza warto przeczytać również dlatego, że to świetny materiał, który może posłużyć jako wstęp do zainteresowania się Afryką. Opisy zarówno przyrody, jak i ludzi oraz ich zwyczajów, są w W pustyni i w puszczy niezwykle autentyczne i wciągające, ponieważ Sienkiewicz pisał na podstawie własnych podróży. Nie każdy ma na co dzień okazję, by dowiedzieć się czegoś o historii Czarnego Lądu, a taka lektura może zasiać w nas ziarno ciekawości, ponieważ czytając ma się wrażenie uczestniczenia w opisywanych wydarzeniach na równi z jej bohaterami.
I na koniec argument chyba najistotniejszy: W pustyni i w puszczy to po prostu bardzo dobrze napisana, wciągająca fabuła pełna dobrze skonstruowanych postaci, zwrotów akcji, momentów wzruszeń czy śmiechu. Wszystko to w pięknej egzotycznej scenerii głębokiej Afryki ze wszystkimi jej urokami i niebezpieczeństwami, z egzotycznymi zwierzętami i roślinami, z dzikimi plemionami. Henryk Sienkiewicz wywindował gatunek prozy młodzieżowej na zupełnie nowy, niedościgniony do dziś pułap. Warto czytać W pustyni i w puszczy, ponieważ jest to zdecydowanie książka jedyna w swoim rodzaju.