W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza to powieść wielowątkowa nawet jak na utwór przygodowy. Historia przeplata się tam z wyobraźnią autora, a losy jednostek z losami całych społeczeństw i grup wyznaniowych. To arcydzieło literatury dla młodzieży, choć to określenie jest niesłusznie ograniczające, bowiem czytelni w każdym wieku jest w stanie odnaleźć w powieści Sienkiewicza coś dla siebie.
Spis treści
Wątek Stasia i Nel
Całą powieść skupiona jest na losach dwójki dzieci: Stasia Tarkowskiego i Nel Rawlison, którzy zostają porwani przez Arabów jako ofiara dla proroka Mahdiego. Wraz z dwójką głównych bohaterów czytelnik przeżywa traumę porwania, przemierza niegościnną pustynię i znosi obelgi i złe traktowanie porywaczy. Później towarzyszy dzieciom w wizycie u proroka, wstrzymuje oddech, gdy Staś w desperackim geście uwalnia siebie i Nel zabijając porywaczy. Wreszcie jest z nimi, kiedy wędrują po Afryce w poszukiwaniu ratunku, podziwiają afrykańską przyrodę, mierzą się z niebezpieczeństwami, cieszą się, smucą, walczą o przetrwanie. Ten niezwykle wciągający wątek sprawia, że bardzo szybko jesteśmy w stanie utożsamić się z dwójką głównych bohaterów, przez co wszystko, co spotyka ich, odczuwamy tak, jakby spotykało nas samych, albo ludzi bardzo nam bliskich.
Wątek powstania Mahdiego
Mahdi jest w powieści Sienkiewicza postacią historyczną. Autor odwiedził Afrykę kilka lat po zakończeniu rzeczywistego powstania, więc na własne oczy miał okazję poznać jego skutki. Mahdi był samozwańczym prorokiem muzułmańskim, który pod koniec XIX wieku zdobył w Afryce Środkowej bardzo dużą rzeszę zwolenników i wyznawców. Jego poplecznicy szybko zamienili się w armię, a ruch „odnowy islamu” zamienił się w militarny przewrót, który zagroził władzy brytyjskiej na tamtych terenach. W powieści Mahdi przedstawiony jest jako człowiek o ogromnej charyzmie, ale również jako ktoś, kto świadomy jest, że jest opinii publicznej, swojego wizerunku i przede wszystkim władzy, do jakiej doszedł i tego, co mógł przy jej użyciu osiągnąć.
Wątek budowy Kanału Sueskiego
Innym historycznym wydarzeniem, czy może raczej procesem, który stanowi tło dla głównych wątków W pustyni i puszczy jest praca nad modernizacją Kanału Sueskiego. To właśnie w tej pracy poznają się rodzice głównych bohaterów: pan Rawlison oraz Władysław Tarkowski. Mężczyźni szybko stają się przyjaciółmi, a ich dzieci wychowują się ze sobą. Przy pomocy tego wątku przedstawione są również skomplikowane relacje, jakie łączyły afrykańską ludność tubylczą i rządy kolonialne.
Wątek Henryka Lindego
Henryk Linde był umierającym podróżnikiem, którego Staś Tarkowski spotkał przypadkiem i od którego otrzymał lekarstwa dla Nel w zamian za obietnicę godnego pochówku. Linde był szwajcarskim podróżnikiem, który dzięki rodzinnemu majątkowi zajął się kartografią Afryki i został geografem cenionym w wielu naukowych kręgach i towarzystwach. Prowadził swoje prace, poznawał ludność tubylczą i jej zwyczaje, walczył z ludźmi Mahdiego, wyprawiał się w góry, podziwiał przyrodę. W czasie jednej z wypraw jego ludzi przetrzebiły choroby, a on sam został ranny przez dzika w trakcie polowania. Do zranionej nogi wdała się gangrena i Linde był świadomy nadciągającej śmierci, która zresztą nadeszła niedługo po spotkaniu z Tarkowskim. Staś nazwał jedno z okolicznych wzgórz Górą Lindego, by uczcić pamięć o człowieku, który uratował życie małej Nel.
Wątek Kalego
Kali był czarnoskórym niewolnikiem Ghebra, który cierpiał ze względu na porywczy charakter swojego pana, a potem został pomocnikiem i przyjacielem Stasia. Jego historia jest jednak dużo bogatsza, ponieważ był on synem króla plemienia Wa-himów. Został jednak uprowadzony i sprzedany do niewoli. Po długiej tułaczce udaje mu się wrócić do siedziby swojego plemienia, gdzie zostaje przywódcą po śmierci swojego ojca, lecz on wybiera dalszą drogę ze Stasiem i z Nel, jako dowód swojej lojalności i wdzięczności za zwrócenie mu wolności i godności.