Pan Tadeusz autorstwa Adama Mickiewicza to polska epopeja narodowa. Opowiada o tym, jak wyglądała sytuacja społeczna na ziemiach polskich w pierwszych dekadach od pozbawienia jej wolności w konsekwencji zaborów. Trwa kampania napoleońska , Polacy mają nadzieję,że pod jej mocą ugną się również zaborcy. Mickiewicz miał zamiar pokazać, że Polacy zamiast rzeczywiście myśleć o dobru ojczyzny w chwili kryzysu, skupieni byli na sąsiedzkich, małostkowych konfliktach szlacheckich. Właśnie szlachta jest głównym zbiorowym bohaterem utworu. Szlachta, która jest grupą niejednorodną pod bardzo wieloma względami.
Przedstawiciele szlachty w Panu Tadeuszu
Główni bohaterowie eposu Mickiewicza należą do szlachty ziemiańskiej, czyli średniozamożnych właścicieli ziemskich, dawnych urzędników państwowych oraz ludzi, którzy już niedługo po utratach swoich majątków mieli zacząć napływać do potężniejących miast, tworząc nową klasę społeczną – mieszczaństwo. To m.in. Sędzia, Tadeusz Soplica, Asesor, Rejent, Wojski Hreczecha, Telimena, czy Gerwazy Rębajło. To ludzie bardzo często wykształceni, a na pewno oczytani i obyci w świecie. Żyją wedle dawno ustalonego rytmu życia szlacheckiego, tj. czas poświęcają w głównej mierze przyjemnościom. Tylko niektórzy dodatkowo pełnią urzędy (np. Sędzia), lub zajmują się zdobywaniem wykształcenia (np. Tadeusz). To grupa, która nade wszystko szanuje tradycję, polskość, ojczyznę. Widać to choćby w wystroju dworu w Soplicowie, który pełny jest historycznych obrazów, czy różnego rodzaju artefaktów patriotycznych, jak broń, czy przekazywane z pokolenia na pokolenie przedmioty, jak choćby srebrny serwis. Szlachta ziemiańska to ludzie na tyle zamożni, że nie muszą martwić się o swoje codzienne bytowanie i mogą oddawać się w dużej mierze rozkoszom życia. Mickiewicz ocenia tę grupę bardzo pozytywnie jako ludzi starających się krzewić tradycję narodową nawet pod zaborem rosyjskim. Nie jest ona jednak zupełnie pozbawiona wad, ponieważ z intelektualnego bezruchu szlachty rodzi się nieład oraz brak energii do jakichkolwiek działań narodowowyzwoleńczych, z którego tylko niektóre jednostki potrafią się wyrwać.
Inną grupą szlachecką w Panu Tadeuszu jest arystokracja reprezentowana m.in. przez Podkomorzego oraz hrabiego Horeszko. Arystokracja to ludzie żyjący poniekąd we własnym świecie ze względu na zasób zgromadzonego majątku rodowego. Widać to dobrze na przykładzie Hrabiego, który żyje w świecie swoich romantycznych fantazji i mrzonek, i wydaje się cenić je nawet bardziej niż rzeczywistość. W gruncie rzeczy jednak okazuje się bardzo zaangażowanym patriotą, choć o duszy artysty. Z kolei Podkomorzy to przykład dobrego arystokraty, który zdaje sobie sprawę ze swojego klasowego obowiązku i swoim zachowaniem stara się dawać przykład otoczeniu. Widać jego ogromną dbałość o to, by polskie tradycje przeszły na kolejne pokolenie i w ten sposób przetrwały.
Ostatnią grupą szlachecką przedstawioną w Panu Tadeuszu jest szlachta zaściankowa. To najbiedniejsi spośród szlachciców, ludzie najczęściej ograniczający swoją wiedzę o świecie (a także zainteresowanie nim) do własnego zaścianka. Brak wykształcenia, obycia i znajomości świata nadrabiają energicznością, impulsywnością i szybkim (często zbyt szybkim) działaniem. To oni porywają się na zajazd na dwór Sopliców. Bez trudu dają się przekonać porywczemu Gerwazemu, natomiast lekceważą swojego zaściankowego mędrca, Maćka Dobrzyńskiego, który stara się odwieźć ich od bratobójczej walki.