Jak w przypadku większości dzieł, które weszły do kanonu literatury, Skąpiec Moliera to dramat wpisujący się w bardzo wiele rozlicznych motywów literackich. Jest w tej sztuce bardzo dużo – od wizerunku rodziny, przez miłość, uzależnienia od pieniędzy, itd. Na co dzień nie myślimy w ten sposób o dziełach Moliera, lecz Skąpiec pokazuje również, że komedia potrafi posiadać swoje ponure i dosyć przerażające momenty i motywy. Widać to na przykładzie dzieci Harpagona – to one od dziecka najbardziej cierpią przez to, że ich ojciec jest chory i nigdy nie zdecydował się spróbować zmienić swojego, a co za tym idzie, również ich życia.
Spis treści
Motyw pieniędzy
Pieniądze to główna przyczyna wszystkich problemów w komedii Moliera. Główny Harpagon jest od nich obsesyjnie uzależniony, przez co posuwa się do czynów, które unieszczęśliwiają jego bliskich i doprowadzają ich do odwrócenia się od niego i działania przeciw niemu. Postać Tomasza d’Albrucciego, czyli Anzelma, pokazuje jednak, że można mieć zdrowy stosunek do posiadania pieniędzy i odpowiedzialnego nimi gospodarowania.
Motyw miłości
W Skąpcu widzimy dwie pary, które pałają do siebie uczuciem: Elizę i Walerego oraz Mariannę i Kleanta. Na drodze obu miłości staje na drodze jednak trudna sytuacja spowodowana przez Harpagona. Wpisuje się to w motyw miłości nieszczęśliwej, która – sama będąc czysta i szlachetna – nie może zostać zrealizowana przez ludzką podłość, słabość i niesprawiedliwość. Koniec końców jednak obie pary mogą połączyć się ze sobą ku aprobacie obu rodzin.
Motyw samotności
Wbrew komediowej otoczce Skąpca, w dziele tym bardzo dużo jest samotności. Samotność Harpagona wynika z tego, że sam zniechęcił do siebie wszystkich dookoła. Wydaje się jednak, że żaden człowiek nie jest mu potrzebny, ponieważ człowiek może oznaczać koszt, a tego Harpagon nie lubił. Zupełnie inną samotność, budzącą współczucie, reprezentuje Anzelm, który wiele lat wcześniej stracił ukochaną rodzinę w katastrofie morskiej i boi się spędzenia starości w samotności, więc szuka żony, by ta mogła mu towarzyszyć.
Motyw rodziny
Rodzina, którą stworzył Harpagon jest głęboko dysfunkcyjna i nie funkcjonuje w zdrowy sposób. Mężczyzna przez całe życie wpajał swoim dzieciom, że są mniej ważne od jego pieniędzy i ż życie polega na wiecznym odmawianiu sobie wszystkiego w imię gromadzenia większego majątku. Efekty takiego wychowania widać dobrze po Elizie – dziewczyna jest nieco zaszczuta, cicha i nie potrafi walczyć o własne zdanie. Przeciwny wizerunek rodziny przedstawia rodzina Anzelma, kiedy ten odnajduje swoje zaginione dzieci. To rodzina pełna miłości, szczęścia, wsparcia. Człowiek liczy się w niej najbardziej, a pieniądze są jedynie środkiem ułatwiającym uszczęśliwienie go.
Motyw buntu
Harpagon doprowadza do sytuacji, w której najbliżsi mu ludzie nie wytrzymują i muszą mu się sprzeciwić. Najbardziej dramatyczne jest to w przypadku Elizy i Kleanta, ponieważ to zawsze boli, kiedy do takich rozłamów dochodzi w rodzinie. Do tej pary dołączają jednak Marianna, Walery, a nawet Frozyna – mało uczciwa swatka. To dobrze pokazuje, że każde ekstremum, którego dopuści się człowiek, wzbudzi w końcu sprzeciw w jego otoczeniu.