Zemsta jako komedia charakterów

Autor: Grzegorz Paczkowski

Zemsta to wybitne dzieło polskiego komediopisarstwa romantycznego, którego sukces i popularność trwa nieprzerwanie od niemalże dwustu lat. Nie jest łatwo stworzyć dzieło o tak uniwersalnym charakterze (zwłaszcza dzieło satyryczne, którego „zabawność” bardzo często uzależniona jest od współczesnych odniesień). Jednak udało się to Aleksandrowi Fredrze głównie dzięki poczuciu humoru, które pasuje do każdych czasów. Komizm zawarty w charakterach bohaterów Zemsty bawi również współcześnie, ponieważ niewiele różniące się charaktery ludzkie moglibyśmy spotkać również dzisiaj. 

Żeby lepiej zrozumieć ten fenomen przyjrzyjmy się lepiej charakterom bohaterów występujących w Zemście, ponieważ to w nich kryje się najbardziej dostrzegalny sposób na wprowadzenie komizmu. Główną osią utworu jest konflikt o prawo do zamku, który zamieszkały jest i zarządzany przez dwóch szlachciców – Cześnika Macieja Raptusiewicza oraz Rejenta Milczka. Już same przydomki wskazują nam, że historia, w której udział biorą tacy dwaj jegomoście, będzie miała w sobie dużo przymrużeń oka. Nazwiska te mówią nam również o tym, z jakimi charakterami mamy do czynienia. I rzeczywiście – Raptusiewicz jest człowiekiem porywczym, bardzo słabo panującym nad emocjami i nerwami, skłonnym do rękoczynów, rozwiązań siłowych i pojedynków, ma za sobą przeszłość pełną przemocy, a co zabawniejsze, do jeszcze większego zdenerwowania potrafi go popchnąć już sam fakt bycia zdenerwowanym, więc Cześnik wydaje się być chodzącym kłębem nerwów i porywczości. Ten impulsywny charakter skontrastowany jest z postacią Rejenta Milczka, o którym również dużo mówi nam jego miano. Milczek jest postacią bardzo cichą, przesadnie pokorną, chodzi zawsze pochylony, trzyma ręce złożone jak do modlitwy. Jest to jednak tylko poza, która ma utrudnić komukolwiek posądzenie Rejenta o jakiekolwiek niegodne postępki, a tych ma on w repertuarze całkiem niemało. Jest więc dwulicowy i fałszywy, próbuje przejąć kontrolę nad rzeczywistością za pomocą intryg i nieuczciwych zagrań zakulisowych. Uczynienie z takiej pary jak Raptusiewicz i Milczek, dwójki głównych bohaterów, samo w sobie jest gwarantem sukcesu, zwłaszcza pod mistrzowskim piórem Aleksandra Fredry. 

Inną parą, również skontrastowaną pod względem charakterologicznym, choć już nie tak wyraźnie jak w poprzednim przypadku, jest Klara oraz Podstolina. Klara jest młodą dziewczyną, uczciwą i podążającą w życiu za głosem serca. Jej priorytetem jest miłość do Wacława i małżeństwo z nim,ale nawet na drodze do tego celu wystrzega się nieuczciwych metod. Jest szczera, dobra, mądra i altruistyczna. Podstolina natomiast jest kobietą starszą, wielokrotną wdową, którą wiek popycha do coraz bardziej desperackiego szukania sobie męża, który mógłby zabezpieczyć finansowo jej starość. Owa desperacja popycha Podstolinę do pewnych nieczystych ruchów nawet wobec Klary, która wykazała się wobec niej wielkim sercem. Podstolina nie zawsze gra czysto, jest wyrachowana, egoistyczna i zależy jej wyłącznie na osiągnięciu własnych celów, jednak to, w jaki sposób do tego dąży jest samo w sobie komiczne, zwłaszcza po zestawieniu jej charakteru z charakterem Klary. 

Jeszcze inną postacią, której osobowość jest niewyczerpanym źródłem komicznych sytuacji jest oczywiście Józef Papkin. Zubożały szlachcic, narcyz, zakompleksiony mitoman, który cały świat próbuje przekonać do tego, że jest słynnym żołnierzem, odważnym mężczyzną i wybitnym kochankiem, któremu trudno opędzić się od kobiet, a także, że dysponuje niezwykłym majątkiem, w czasie gdy naprawdę nie ma grosza przy duszy, jest starym kawalerem, w dodatku tchórzem i człowiekiem duchowo miałkim. Komiczna jest więc każda sytuacja, w której wizja Papkina zostaje skonfrontowana z rzeczywistością, jak np. w czasie bójki z murarzami Rejenta, kiedy Papkin nie robi nic, a w zasadzie tchórzy przed starciem. Inną tego rodzaju sytuacją jest moment, kiedy Papkin zakochany w młodziutkiej Klarze usiłuje oczarować ją swoją niezwykle powabną naturą, ale dziewczyna w inteligentny sposób wyśmiewa jego zaloty i stawia przed nim nierealne do zrealizowania wymagania na drodze do jej ręki. 

Jak więc widać Zemstę Aleksandra Fredry bez problemu nazwać można „komedią charakterów”, gdyż większa część komizmu, z którym mamy do czynienia w tym dziele, oparta jest właśnie n a przemyślnie skonstruowanych osobowościach głównych bohaterów, przede wszystkim zaś Cześnika Raptusiewicza, Rejenta Milczka i Józefa Papkina. 

Dodaj komentarz