Balladyna Juliusza Słowackiego to w literaturze polskiej utwór kanoniczny. Jest to opowieść o najbardziej podstawowych i uniwersalnych namiętnościach ludzkich oraz o konsekwencjach, do których prowadzą. To klasyczne ujęcie walki dobra ze złem, w dodatku przybrane w całe mnóstwo nawiązań koncepcyjnych i motywów literackich. Oto najważniejsze z nich!
Spis treści
Motyw zbrodni i jej konsekwencji
Jednym z głównych motywów dramatu Juliusza Słowackiego jest to, w jaki sposób rodzi się zbrodnia i w jaki sposób naznacza życie tego, kto ją popełnia. Balladyna zabija własną siostrę z zazdrości, próżności i niezdrowego pożądania władzy. Morderstwo naznacza ją na zawsze i pociąga za sobą kolejne zbrodnie, oszustwa i manipulacje, które Balladyna zmuszona jest wprowadzać w życie, by wciąż odsuwać od siebie niebezpieczne dla niej podejrzenia. Raz dokonane zło jest więc nieodwracalne i pociąga za sobą jeszcze większe zło – wciąga człowieka jak bagno. Podobny motyw pojawiał się m.in. w Makbecie Szekspira, czy w Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego.
Motyw władzy
Pragnienie zdobycia, odzyskania, lub powiększenia posiadanej władzy to motywacja większości postaci w dramacie. Pustelnik, pod którego szatą ukrywa się Popiel III pragnie powrócić na tron, który mu się w sposób prawny należy. Balladyna marzy o władzy, zaszczytach i bogactwie z próżności, lenistwa i pogardy dla ubóstwa własnej rodziny. Kostryn pragnie być kimś, liczyć się, chce większej władzy, bo nic innego w życiu nie posiada. Natomiast Kirkor, który władzę posiada, jako jedyny w zasadzie wydaje się nie być do niej przywiązany. Traktuje swoją pozycję jako obowiązek wobec ojczyzny, nie wiąże z nim poczucia własnej wartości. Sam przyznaje, że jest człowiekiem stworzonym raczej do życia w ciszy i spokoju, gdzieś na prowincji. Władza więc w większości przypadków ma zdecydowanie degradujący wpływ na człowieka.
Motyw biblijny
Morderstwo Aliny przez Balladynę jest oczywistym odniesieniem do archetypicznego wręcz morderstwa dokonanego przez Kaina na jego bracie – Ablu. Pozbawienie kogoś, z kimś jest się tak blisko spokrewnionym to od początku ludzkości jedno z najcięższych przewinień. Kain za karę został naznaczony piętnem mordercy, którym w sposób symboliczny zostaje również naznaczona Balladyna. Motyw ten dowodzi jeszcze mocniej uniwersalności opowieści Słowackiego.
Motyw spersonifikowanej natury
Jak na dzieło romantyczne przystało, w Balladynie natura odgrywa równoprawną do ludzi rolę, jest równoprawną bohaterką dramatu. Mamy tu do czynienia z wieloma bohaterami pochodzącymi z mitologii słowiańskiej, np. z nimfą Goplaną, czy duszkiem Skierką, którzy mają rzeczywisty wpływ na wypadki rozgrywające się w dziele. W dodatku natura dochodzi do głosu również w kulminacyjnym momencie, kiedy wydaje się już, że Balladyna pozostanie bezkarna. Natura wykonuje na niej niejako jej własny wyrok – kobieta zostaje rażona piorunem po tym jak trzykrotnie skazała na śmierć przestępców, za których czyny tak naprawdę odpowiedzialna była ona sama.
Motyw dobra i zła
Dobro i zło w Balladynie zostało skontrastowane w najbardziej obrazowy sposób. Dwie siostry Balladyna i Alina są od siebie skrajnie różne. Alina ma jasne włosy i fiołkowe oczy, jest pracowita, kochająca, odpowiedzialna i pomocna. Ma w sobie coś z dziecięcej niewinności, co podkreśla sama natura. Balladyna ma ciemne włosy i oczy, jest próżna, zapatrzona w siebie, leniwa i pragnąca dla siebie władzy i zaszczytów, ale nie chcąca na nie zapracować. Lekceważy domowe obowiązki, ignoruje matkę i siostrę. Kiedy pojawia się możliwość szybkiego awansu społecznego, a więc spełnienia jej marzeń, nie waha się nawet przed zamordowaniem własnej siostry. Alina natomiast – niczym święta – nawet po swojej śmierci budzi bardzo pozytywne uczucia – zakochuje się w niej przypadkowy pasterz, który odnajduje jej ciało w lesie. Od początku więc wiadomo, po jakiej stronie stać będzie Balladyna, a kontrast budowany jest nawet na poziomie koloru oczu obu sióstr.