Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego to jeden z najważniejszych utworów polskiego romantyzmu. Jego autor, Zygmunt Krasiński, jest trzecim – obok Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego – wieszczem polskim i to właśnie w tym dramacie wyraził w pełni swoje poglądy na świat, ojczyznę, poezję oraz miejsce człowieka pomiędzy światami materii i duchowości. Całość jest jednocześnie opisem starcia starej rzeczywistości z nową, która w połowie XIX wieku zaczynało już nosić znamiona rewolucji. Nie-boska komedia jest więc utworem jednocześnie bardzo mocno osadzonym w sobie współczesnych czasach oraz uniwersalnym, możliwym do satysfakcjonującego czytania i interpretowania niezależnie od czasów i epok.
Spis treści
Nie-Boska komedia – streszczenie krótkie
Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego to dzieło niejednorodne, mieszczące w sobie tak naprawdę kilka historii, splatających się w obraz zarówno niepokojów społecznych połowy XIX wieku, jak i duszy ludzkiej, w owe niepokoje uwikłanych. Głównym bohaterem jest przedstawiciel arystokracji, hrabia Henryk, który w młodości był poetą, jednak później ożenił się z ukochaną kobietą. Kiedy rodzi im się dziecko, o Henryka upomina się widmo Dziewicy, która wzywa go na łono poezji. Henryk odchodzi z nią, porzucając rodzinę w dniu chrztu małego Orcia. Jego żona błaga Boga o dar poezji dla dziecka, by ten wzbudził zainteresowanie własnego ojca, a następnie przypłaca całą sytuację chorobą psychiczną i śmiercią. Henryk uświadomiwszy sobie, że Dziewica była jedynie podstępem demonów, wraca do domu i popada w rozpacz, jednak zajmuje się wychowaniem Orcia, ponieważ uratował go Anioł Stróż.
Orcio zaś – zgodnie z błagalnymi prośbami swojej matki – rośnie na poetę, jest nad wyraz dojrzały, melancholijny, rozwija się nieproporcjonalnie wobec rówieśników, z czasem zaczyna tracić wzrok i doznawać wizji zmarłej matki. Henryk zaś chcąc odpokutować dawne winy (uważa, że śmierć Marii oraz postępujące choroby dręczące jego syna są jego winą), chce wdać się w działalność społeczną. Staje na czele arystokracji w walce z rewolucjonistami, ponieważ Anioł Stróż podpowiada mu, by zajął się pracą na rzecz ubogich i słabszych. Tym przewodzi Pankracy, człowiek inteligentny, o wzniosłych celach, jednak ludzie,którymi dowodzi to prosty tłum, chcący krwawej zemsty na szlachcie za lata ucisku. Między dwoma dowódcami dochodzi do spotkania i fascynującej rozmowy, jednak nie mogą się ze sobą porozumieć.
Dochodzi do decydującej bitwy pomiędzy arystokracją i rewolucjonistami. W jej trakcie ci pierwsi przegrywają. Ginie Orcio, a Henryk rzuca się przepaść w momencie, kiedy jest już pewny, że nie czeka go zwycięstwo i dotrzymał swojej przysięgi walki do samego końca. Po bitwie Pankracy skazuje arystokratów na śmierć, chociaż oddaje hołd Henrykowi. Uważa go za dobrego dowódcę i człowieka równego sobie intelektualnie i duchowo. Ostatecznie on sam zostaje powalony przez wizję triumfującego Chrystusa.
Nie-Boska komedia – streszczenie szczegółowe
Część pierwsza. Dramat rozpoczyna się od rozważań na temat poezji. Jest ona postrzegana jako wewnętrzny, duchowy żywioł, który potrafi być zarówno uwznioślający, jak i destruktywny. Żywioł ten nie znosi kompromisów, jeśli człowiek odda mu się w całości, jest w stanie go uświęcić, lecz jeśli będzie próbował łączyć je z normalnym życiem przeciętnego człowieka, zatruje mu życie. Darem poezji zostaje obdarowany przez anioły główny bohater. Po pewnym jednak czasie poznaje kobietę, w której się zakochuje i którą poślubia. Jest on bardzo pewny swojej miłości i zapomina o ogromnej roli poezji w swoim życiu. Przypomina mu o tym dopiero demon, który zostaje wysłany przez diabły i ustrojony w szaty pięknej Dziewicy. Uświadamia mu ona, że to jej powinien słuchać. W dniu chrztu swojego dziecka, mężczyzna opuszcza rodzinę, podążając za widmem Dziewicy, przekonany, że małżeństwo było sprzeniewierzeniem się własnej naturze. czasie ceremonii, matka prosi Boga o dar poezji dla swojego synka, by w ten sposób odzyskać męża, który zdążył przysięgnąć jej wieczną miłość. Po modlitwie mdleje i zostaje wyniesiona z kościoła.
Mąż, czyli hrabia Henryk, podąża za widmem Dziewicy aż do przepaści, gdzie okazuje się, że jest ona tylko trupem obleczonym w ziemskie piękno przez demony. Kiedy te próbują zepchnąć go w czeluść, ratuje go Anioł Stróż sprowadzony przez sakrament chrztu małego Orcia. Anioł Stróż mówi Henrykowi, aby ten powrócił do domu i zajął się wychowywaniem swojego syna.Henryk tak czyni, jednak po swoim powrocie dowiaduje się, że jego żona trafiła do szpitala psychiatrycznego. Henryk odwiedza w nim żonę, która obwieszcza mu, że sama stała się poetką, tak jak on i ich syn. Później jednak słabnie i w konsekwencji umiera.
Część druga. Mały Orcio zaczyna dojrzewać, lecz jest widocznie odmienny od swoich rówieśników. Nie zachowuje się jak normalne dziecko, nie bawi się, często ulega melancholii, smutkowi i zadumie. Często mówi nad wyraz dojrzale, a także doznaje wizji zmarłej matki. Potrafi przewidywać przeszłość i zmienia teksty modlitw na własne, co spotyka się z przerażeniem ojca. Henryk jest zrozpaczony stanem syna i wini za niego samego siebie. Orcio w dodatku zaczyna nieodwracalnie tracić wzrok, a gdy ma czternaście lat dochodzi do incydentu, w którym wszyscy domownicy są świadkami napadu, w którym chłopak kontaktuje się z innym wymiarem i rozmawia ze zmarłymi. Hrabia Henryk bardzo często rozmawia z różnymi ludźmi o rodzącej się rewolucji, zaczyna odczuwać potrzebę zrobienia w swoim życiu czegoś dla innych ludzi. Anioł Stróż podpowiada mu zwrócenie się w kierunku ludzi ubogich i bezdomnych. Tak też się dzieje.
Część trzecia. Do władz nad zbuntowanym ludem ludzi biednych dochodzi Pankracy. Posiada on fanatycznego sługę Leonarda, a także przewodzi oddziałowi Przechrztów. Wódz Przechrztów prowadzi Henryka przez obóz rewolucjonistów. Arystokrata widzi chaos rewolucji, przemoc, upojenie alkoholem, brutalnością i seksem, a także Leonarda, który mianuje się nowym prorokiem. W tle widać zniszczone kościoły i cmentarze, ocean płonących pochodni, słychać szczęk broni. Hrabia Henryk dochodzi do wniosku, że w ten sposób rozumiana rewolucja nie doprowadzi do żadnych konstruktywnych zmian na świecie, a jedynie przy pomocy ogromnej agresji i brutalności, wymieni jedną elitę na drugą, posiadającą tak samo wiele wad, co poprzednia.
Część czwarta. Dochodzi do spotkania Pankracego z Henrykiem. Obaj przywódcy spierają się ze sobą na tle światopoglądowym. Pankracy wypomina krzywdy dokonane przez szlachtę oraz jej słabą moralność, która doprowadziła do upadku całego narodu. Henryk broni arystokracji i wypomina Pankracemu, że używa biednych ludzi, którymi sam gardzi, do osiągnięcia własnych celów. Sam jest człowiekiem inteligentnym, ale przyciąga do siebie ludzi agresją – tłum chce po prostu zemsty, nie jest w stanie pojąć wzniosłych ideałów. Pankracy w końcu opuszcza dom Henryka.
Henryk zostaje mianowany na dowódcę arystokracji przez arcybiskupa. Nie ma zamiaru się poddać, zamierza rządzić twardą ręką i nie chce słyszeć o kapitulacji czy układach. Czuje jednak, że jego życie zbliża się do końca. W dodatku Orcio zaczyna wieszczyć, niemalże całkowicie odklejając się od rzeczywistości. Orcio pokazuje Henrykowi wizję w lochach zamku, w której duchy torturowanych chłopów mszczą się na arystokracie bardzo podobnym do Henryka. Obaj uciekają z lochu.
Arystokracja bardzo chce się poddać i pójść na układy z rewolucjonistami, jednak Henryk przy pomocy wojska a to nie pozwala. Dochodzi do decydującej bitwy. Pożegnawszy się z ojcem, Orcio umiera trafiony kulą. W końcu zrozpaczony Henryk, nie widząc szans na wygraną, rzuca się w przepaść, przeklinając przy tym Poezję.
Pankracy docenia wolę walki Henryka, ale skazuje resztę arystokratów na śmierć. Po zburzeniu twierdzy doznaje wizji Jezusa Chrystusa i będąc pewnym jego zwycięstwa, omdlewa przy Leonardzie i umiera.