Ziemiaństwo było polską grupą społeczną gromadzącą tych szlachciców, którzy swoje życie poświęcili spokojnemu i statecznemu życiu na wsi, posiadaniu dóbr ziemskich i utrzymywaniu się z nich. Z czasem ziemiański dworek, jego powolny, zgodny z rytmem przyrody, tryb życia stał się ideałem nie tylko życia szlacheckiego, lecz również patriotyzmu. Życie ziemiańskie sprzyjało bowiem kultywowaniu tradycji rodowych i narodowych, a także zacieśnianiu więzi rodzinnych. Ziemiaństwo pozostawiło po sobie wiele śladów w literaturze, mniej lub bardziej autentycznych.
Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska to dzieło pamiętnikarskie, dzięki któremu możemy poznać realia życia szlacheckiego w XVI wieku. Główny bohater utworu i jego narrator w pewnym momencie swojego życia zaczyna odczuwać chęć ustatkowania się. W tym celu zakłada rodzinę oraz osiada na wsi, by oddać się życiu swobodnemu, zgodnemu z naturą i pełnego kontemplacji i różnorodnych przyjemności. Z początku wszystko wydaje się idealne, jednak z czasem okazuje się, że nawet życie ziemianina nie jet wolne od problemów czy trosk. Niesnaski rodzinne nabierające niekiedy kształtów niebezpiecznej awantury, czy ciągłe spory z sąsiadami o ziemię – takie wydarzenia kładą cień na idealnym wizerunku życia ziemiańskiego. Sam Pasek nie jest tu bez winy. Jego warcholski charakter prowokuje wiele złych sytuacji.
Idealna wizja ziemiańskiego życia przedstawiona jest w natomiast w polskiej epopei narodowej autorstwa Adama Mickiewicza, pt. Pan Tadeusz. Mickiewicz osadził akcję swojego utworu w Soplicowie, wsi należącej do rodziny Sopliców i przez nich zarządzanej. Soplicowie to zamożna szlachta i wzór polskiej rodziny patriotycznej. Dwór soplicowski pełny jest obrazów, starych szabel i historycznych strzelb, a także innych artefaktów świadczących o bogatej przeszłości rodziny i ich przywiązania do Polski i do walki o jej wolność.
Soplicowie hołdują spokojnemu życiu, wypełnionemu pracą, lecz także drobnymi i większymi przyjemnościami – grzybobraniem, polowaniami, ucztami rodzinnymi i sąsiedzkimi, odwiedzinami czy po prostu spacerami po okolicznych włościach. W tym domu szanuje się tradycję, nawet miejsca przy stole przyznawane są według odpowiedniej hierarchii płci, wieku i zasług. Ważną rolę odgrywa również religia. Niekiedy jednak i na tym idyllicznym obrazku pojawiają się ciemniejsze plamy. Dochodzi do eskalacji konfliktu z Hrabią Horeszko i do odnowienia zadawnionego sporu o zamek. Doprowadza to do walki, a z czasem do zbrojnego starcia z Moskalami.
Ponoć ideały nie istnieją. Literatura polska dowodzi, że nawet najbardziej arkadyjskie ujęcie ziemiańskiego dobrobytu nie jest w stanie stwierdzić, że szlachta nie miała kłopotów czy codziennych trosk. Dowodzi temu zarówno pamiętnik Paska, jak i los bohaterów Mickiewiczowskiej epopei. Życie ziemian może się wydawać idealne z perspektywy czasu, każdy bowiem marzy o tym, by mieszkać na własnej ziemi, we własnym pięknym domu i poświęcać czas na przyjemności. Pamiętać należy jednak, że prawda nie była tak kolorowa.