„Przedśpiew” Leopolda Staffa można uznać za manifest twórcy, przełamujący dekadentyzm i katastrofizm. W tomiku „Gałąź kwitnąca” poeta zwrócił się ku optymistycznemu spojrzeniu na świat. Zainspirowała go ku temu filozofia stoicka, którą przeciwstawił panującemu kryzysowi wartości.
Spis treści
Przedśpiew – analiza utworu i środki stylistyczne
W utworze „Przedśpiew” nie tylko tematyka, ale również forma nawiązuje do klasycznych wzorców. Wiersz składający się z dwudziestu dwóch wersów, nie został podzielony na strofy. Regularność rytmu została stworzona dzięki rymom parzystym. Harmonijna forma utworu zdaje się w zgodzie z filozofią stoicką, hołdować (występującym cyklicznie) prawom natury. Prostota zawarta w wierszu, również niesie przesłanie równowagi zgodnej z myślą starożytną. Utwór to trzynastozgłoskowiec, co daje wrażenie idealnego zapanowania nad doborem słów.
Liryka w wierszu należy do formy bezpośredniej, co oznacza, że podmiot liryczny zaznacza swoją obecność. Poprzez zwroty („znam”, „wiem”, „kochałem”, „widziałem”) osoba mówiąca zapoznając odbiorcę ze sobą, przybliża go do swych różnorodnych doświadczeń. Barwny opis przeżyć podmiotu lirycznego może wskazywać, że jest on wszechstronnym mędrcem, który patrzy na świat z optymizmem, mimo, że doświadczył również cierpienia. Jego wypowiedź może być odczytywana jako słowa przewodnika, który na trudnej drodze życia, dzieli się z odbiorcą mądrością życiową. W związku z tym adresat w utworze Staffa występuje w postaci zbiorowej. Wydaje się, że dzieje się to na wzór starożytnych szkół filozoficznych, gdzie oświecony myśliciel, wykładał grupie uczniów swoje poglądy. Należy też zwrócić uwagę na czas wypowiedzi lirycznej. Podmiot liryczny wypowiada się w różnych czasach, preferując czas przeszły. W związku z tym, wydaje się osobą doświadczoną i dojrzałą.
Głębię myśli zawartej w wierszu podkreślają metafory („uczestnik godów na które swych wybrańców sprasza sztuka boska”, „wiem teraz skąd się rodzą pieśni”). Widoczne są również porównania („kobiety przy studniach brzemienne jak grusze”, „są pogodne jako starcy w sadzie”) odnoszące się do odwiecznego połączenia człowieka z przyrodą. W utworze obecne są również oksymorony („pogodny mądrym smutkiem”, „W łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu”) ukazujące słodko-gorzki los człowieka. Skłaniają one do refleksji, że dojrzałość, kiedy pozostaje wrażliwa, pozwala docenić wszystkie aspekty życia. Liczne epitety zawarte w wierszu Staffa sprawiają, że opisy są żywe i bogate w ukryte znaczenia („dobroć chorą”, „dziwne miasta”, „myślą ciężką”).
Przedśpiew – interpretacja utworu
Istotne znaczenie w utworze „Przedśpiew” ma jego tytuł. Odnosi się on do narodzin poezji, kiedy to istniała wyłącznie w formie śpiewanej. Nawiązuje do czegoś „przed” tym śpiewem, czyli pokazuje z czego poezja się zrodziła, z jakich myśli i odczuć wyrosła.
Tytuł utworu odnosi się również do transformacji w twórczości Staffa, która błyszczy fascynacją humanizmem i kulturą antyczną. Tym samym jest preludium do odmienionych, optymistycznych utworów poety. Osoba mówiąca w wierszu „Przedśpiew” to wrażliwy na odcienie życia myśliciel. Pokazuje się odbiorcy jako humanista, nawiązując do maksymy Terencjusza „Nic co ludzkie, nie jest mi obce”.
Podmiot liryczny zauważa, że życie składa się z pomieszania radości i trudów. Uważa jednak, że w cierpieniu powinna kryć się odrobina pogody, a radość nie powinna zapominać o smutku. Jest to postawa charakterystyczna dla stoicyzmu. Ta doktryna opiera się na poszanowaniu równowagi w przyrodzie i przełożenie jej na swoje życie. Stoicki mędrzec jest opanowany i ze spokojem i cierpliwością przeżywa koleje swojego losu.
Odniesienia do tej starożytnej doktryny widać również w zestawianiu życia i śmierci, zarówno w odniesieniu do życia człowieka, jak i procesów zachodzących w przyrodzie. Fenomen filozofii stoickiej wynika z zaobserwowania, że jako element natury, ludzie są poddani różnym cyklom. Tym samym, wnikliwa obserwacja pomaga w nieosądzaniu wydarzeń i przyjmowanie ich w harmonii i spokoju. Są to tylko naturalnie występujące fragmenty cyklu, jak zmieniające się pory roku.
W utworze Staffa widać również inspiracje znanym renesansowym twórcą, Janem Kochanowskim. Renesans był wzniosłą epoką, podczas której wykształciła się idea człowieka oświeconego, erudyty, wszechstronnie wykształconego humanisty. Osoba mówiąca w wierszu przedstawia się właśnie w taki sposób. Podkreśla swoje bogate zainteresowania i dużą ilość doświadczeń w podróży życia. Różnorodne, często skrajne wydarzenia podmiot liryczny traktuje pozytywnie.
Wszystko czego doświadczył ukształtowało go, sprawiło, że jest wartościowym człowiekiem. Sensem ludzkiego życia jest poznawanie i doświadczanie. Negatywny osąd sytuacji, sprawia, że człowiek zamyka się przed światem i przestaje się rozwijać. Zainspirowany św. Franciszkiem z Asyżu, Leopold Staff stworzył utwór niezwykle optymistyczny. Wiersz pokazuje pokorę wobec nieuchronnych kolei życia. Propaguje ideę radości mającej rdzeń w istnieniu, nie w przemijających wydarzeniach.