Wiersz „Bursztynowy ptaszek” Różewicza jest przykładem liryki pośredniej. Za pomocą obrazu jesieni, ukazuje przemijanie życia ludzkiego. Poeta opisał w sposób metaforyczny etapy ludzkiego życia.
Spis treści
Bursztynowy ptaszek – analiza utworu
Utwór ma budowę regularną, charakterystyczną dla wczesnych utworów poety. Ma trzy strofy, każda ma po pięć wersów. Są one zbudowane w taki sam sposób, nadając regularności całej kompozycji. Jest bezrymowy, należy do wierszy białych. W tekście obecne są epitety (ptaszek bursztynowy przejrzysty, ptaszek rubinowy świetlisty, ptaszek lazurowy).
Nastrój wiersza budują również anafory, rozpoczynające wszystkie strofy słowem „jesień”, drugi wers wyrazem „ptaszek”, a przedostatni wyrażeniem „z gałązki”. Różewicz zastosował w utworze liczne metafory (np. „nosi w sobie kroplę złota”, „ptaszek rubinowy świetlisty”), które stanowią klucz do zrozumienia wiersza. Nieliczne środki stylistyczne oraz charakterystyczny dla autora brak znaków interpunkcyjnych ma za zadanie ukazać znaczenie, kwintesencję czytelnikowi.
Poeta zastosował lirykę pośrednią, podmiot liryczny jest nie ujawniony, nic o nim nie wiadomo. Biorąc pod uwagę kontekst biograficzny, można założyć, że osoba mówiąca w wierszu to patriota walczący o wolność swojego kraju. Poświęcił dla niego swoją młodość, czasy beztroskie. Wie jednak, że prawdopodobnie będzie zapomniany, o czym mówi w trzeciej, ostatniej strofie. Do takiego odczytania utworu skłania druga strofa, gdzie pojawia się motyw krwi. Różewicz pochodził z Pokolenia Kolumbów, czyli młodych pisarzy urodzonych około roku 1920 (urodził się w 1921 roku). Ich młodość przypadła więc na lata II wojny światowej, co ukształtowało ich sposób myślenia i późniejszą twórczość. Poeta za działalność konspiracyjną został odznaczony Krzyżem Armii Krajowej i Medalem Wojska Polskiego.
Można więc założyć, iż podmiot liryczny jest inspirowany życiem i uczuciami samego Tadeusza Różewicza. Wiersz powstał niedługo po wojnie, około roku 1948. Wielu pisarzy, dramaturgów i poetów rozlicza się wtedy z doświadczeń i wydarzeń tego ogromnego i katastrofalnego w skutkach konfliktu (Zofia Nałkowska „Medaliony”, Tadeusz Różewicz „Ocalony” i cały tomik „Niepokój”, Anna Kamieńska „Powrót Hioba”, dramat „Niemcy” Leona Kruczkowskiego).
Bursztynowy ptaszek – interpretacja wiersza
Utwór posiada drugie dno, można odczytywać go w sposób paraboliczny. Pierwsza strofa opowiada o bursztynowym, przejrzystym, młodym ptaszku, który ma przed sobą całe życie. „Nosi kroplę złota”, czyli idei, zapału. Jest to symbol dzieciństwa i dojrzewania poety, kiedy był beztroski, szczęśliwy, przekonany o wielkości swoich przyszłych działań. Te wczesne lata życia można porównywać z ideałami romantycznymi, które obecne były również w jego życiu. Jego życia nie ukształtowały jeszcze trudne doświadczenia wojny i okupacji, jest pełen niewinności i dobroci, ma czyste intencje i zamiary.
Rubinowy ptak – motyw walki o ojczyznę
Druga strofa opowiada o wieku dorosłym, tu można również znaleźć porównanie do życia Różewicza. Rubinowy ptak jest obrazem dorosłości, dojrzałości. Jest już ukształtowanym, doświadczonym życiem mężczyzną, który jest niepewny swojego losu, nie wie, co go czeka. Kolor rubinu stanowi tu symbol niebezpieczeństwa, końca znanej rzeczywistości, obecnego ładu. Został jednak określony epitetem świetlistego, co może oznaczać heroizm i chwałę, siłę walki, męstwo dorosłych w czasie okupacji. Lata wczesnej dorosłości poety przypadły na wybuch II wojny światowej, gdzie angażował się w działalność konspiracyjną, był patriotą.
Kropla krwi przyniesiona na gałązkę ukazuje namiastkę ofiary, jaką ponieśli bohaterowie w czasie wojny. To nie jedyny utwór, który autor poświęca rozliczeniu się z doświadczeniem konfliktu zbrojnego.
Lazurowy ptak – zapomnienie i śmierć
Ostatnia strofa ukazuje śmierć lazurowego ptaszka. Stanowi to symbol starości i śmierci podmiotu lirycznego. Kolor ptaszka jest podobny do nieba, podmiot ma więc nadzieję, że zostanie zbawiony. Kropla deszczu spada z gałązki, co może oznaczać łzę. Jej interpretacja może być różna; jest to łza samego poety, który wie, że zostanie zapomniany i odejdzie bez chwały, jaką otoczony był w czasach dorosłości, gdy przelewał krew i walczył o wolność. Inne rozumienie może ukazać łzę jako smutek osób, które o nim pamiętają, oddają mu w ten sposób pamięć i cześć.
Jesień jako symbol romantycznej natury
Jesień stanowi tu metaforę ludzkiego życia, a kolejne ptaszki jego etapy. Krople, które pojawiają się na gałązkach, to myśli osoby mówiącej, jej przekonania i uczucia danej chwili. Utwór jest więc pesymistyczny, poeta boi się zapomnienia, mówi o trudzie życia i walki o wolność. Stanowi to wizję romantyczną, podobną do „Testamentu mojego” Juliusza Słowackiego, „Grobu Agamemnona” tegoż autora i wiersza „Polały się łzy” Mickiewicza. Romantyczne rozumienie rzeczywistości ukazuje również zastosowana metafora jesieni, przyrody, obecna w licznych tekstach romantyków (np. „Lilije” A. Mickiewicza, „Balladyna” J. Słowackiego, „Król Olch” Goethego). Autor podsumowuje swoje życie, ale i historię ojczyzny, jaką obserwował za swojego żywota.