Piekło to miejsce, które od tysięcy lat rozpala wyobraźnię ludzi wierzących w różne religie. Było wyobrażane na bardzo wiele rozmaitych sposobów, w zależności od danej kultury, czasów, warunków społecznych. Jego wizerunek dostosowywał się do swojej epoki – piekło stanowiło kwintesencję tego, czego najbardziej bali się ludzie w określonym czasie. Piekło niezmiennie pobudzało wyobraźnię pisarzy, którzy jego rozliczne wersje umieszczali – w różnych celach – w swoich dziełach. W wyniku tej tendencji otrzymaliśmy bardzo pokaźną bazę literacką, która zawiera wyobrażenia i interpretacje piekła w zasadzie od starożytności aż do współczesności.
Spis treści
Motyw piekła w Boskiej komedii Dante Alighieri
Boska komedia to średniowieczny poemat, który został napisany dokładnie w myśl ideałów panujących w wiekach średnich. Epoka ta zdominowana była przez religię chrześcijańską i jej wizję rzeczy ostatecznych, przy pomocy której gromadziła nowych wyznawców i zatrzymywała ich przy sobie. Chodzi oczywiście o wyobrażenie życia wiecznego w szczęściu niebiańskim lub wieczne potępienie piekielne.
Dante Alighieri napisał poemat, w którym zawarł poetycką wizję rzeczy ostatecznych, w tym również piekła. Piekło Dantego jest bardzo naturalistyczne, dosłowne, cielesne. Odzwierciedla to, czego najbardziej bali się ludzie w średniowieczu, czyli cierpienia czysto fizycznego, tortur, chorób, wojen, śmierci. Piekło w Boskiej komedii jest wulkaniczną otchłanią wydrążoną bardzo głęboko w ziemi. Gromadzi ona w sobie wszystkich tych, którzy za życia odrzucali przykazania boże.
Poemat opisuje, jak dla każdego rodzaju grzeszników przewidziana jest osobna kara, a jedna jest brutalniejsza od drugiej. Obcinanie języków i kąpiele we wrzącej krwi to tylko niektóre z tych straszliwych tortur. Miało to na celu jeszcze dobitniejsze uzmysłowienie czytelnikom, jak bardzo nie warto postępować w życiu nikczemnie i że życie jest jedynie sprawdzianem, w trakcie którego walczymy o swoje przyszłe życie po śmierci.
Motyw piekła w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego
Dramat jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy romantycznych opowiada o piekle, które człowiek jest w stanie stworzyć na ziemi dla innego człowieka. Chodzi tutaj o piekło wojny, buntu, rewolucji. Pankracy staje na czele rewolucji najniższych klas społecznych, które postanowiły zbuntować się przeciwko wyzyskowi, ofiarą którego padają od pokoleń. Buntują się przeciwko arystokracji, która od wieków żeruje na ich ciężkiej pracy, by żyć w luksusie i nie dawać nic w zamian.
Nie-boska komedia jest areną sporów światopoglądowych toczonych pomiędzy Pankracym a hrabią Henrykiem, obrońcą arystokracji. Najciekawsze jest to, że obaj mężczyźni wydają się nieć w jakimś stopniu rację, ale ich argumenty nie są możliwe do połączenia. Hrabia Henry trafia do obozu rewolucjonistów, w którym panuje rozpasanie, pijaństwo i ogromna skumulowana agresja, którą rewolucjoniści zdecydowali się uwolnić ze swoich serc.
Barbarzyńcy balują i świętują swoje zbrodnie w obozie na tle płonącego krajobrazu. Daje to obraz piekielny, rewolucjoniści bowiem rzadko kiedy rozumieją prawdziwą istotę rewolucji Pankracego. Chcą po prostu dać upust swojej prymitywnej agresji, oddać się gwałtom i grabieży, liczą na szybki zysk. Wędrówka hrabiego przez ten obóz przypomina obserwację piekła, lecz nie jest to piekło biblijne, tylko najbardziej namacalne, dosłowne, fizyczne, ludzkie.
Motyw piekła w Jądrze ciemności Josepha Conrada
Powieść Josepha Conrada pokazuje, że piekło jest tak naprawdę w duszy każdego z nas i tylko od człowieka zależy to, czy pozwoli mu zawładnąć jego życiem, umysłem i czynami. Mamy tu do czynienia z Marlowem, człowiekiem który dostaje zlecenie odnalezienia Kurtza, przedstawiciela handlowego, który wypaczył swoją misję odbywaną w Afryce, zapuścił się w obszary zamieszkałe przez dzikich ludzi i stworzył państewko oparte na przemocy, strachu, manipulacji oraz najbardziej mrocznych i pierwotnych instynktach ludzkich.
Marlow podróżuje w górę rzeki, a podróż widzi właśnie jako zstępowanie po kolejnych stopniach człowieczeństwa w dół. Dociera do tytułowego jądra ciemności, czyli do królestwa Kurtza, widzi jak w tym bardzo inteligentnym człowieku górę wzięła żądzą władzy oraz umiejętność manipulowania prymitywnymi społecznościami.
W takich miejscach nie słyszano o moralności, przykazaniach i nowoczesnych religiach, co inteligentny człowiek jest w stanie bez trudu wykorzystać. Mamy więc do czynienia z sytuacją, w której piekło wykiełkowało z serca i duszy człowieka. Okazuje się, że każdy z nas nosi w sobie zło, z którym musi się ścierać i które musi kontrolować. W innym wypadku owo demoniczne zło rozleje się po świecie i doprowadzi do krzywd i wypaczeń.
Motyw piekła w innych utworach
- Biblia – teksty biblijne nie mówią o piekle wprost, natomiast przewidują istnienie przestrzeni, do której po śmierci trafiają grzesznicy. Jest to jednak to samo miejsce, do którego trafiły potępione anioły po tym, jak zbuntowały się wobec Boga na początku świata, tuż po stworzeniu człowieka. Jest więc to królestwo Szatana.
- Mitologia grecka – piekło jest tutaj raczej po prostu krainą umarłych, zarządzaną przez boga Hadesa. Jest to miejsce mroczne i smutne. Na samym jego dnie znajduje się Tartar, czyli coś na kształt więzienia dla ludzi (choć nie tylko), najbardziej nikczemnych i niebezpiecznych. Jest to miejsce, z którego nie ma już odwrotu ani ucieczki. Ktoś, kto tam trafi skazany jest na wieczną mękę i potępienie. Tartar stanowi więc coś na kształt współczesnego wyobrażenia chrześcijańskiego piekła.