Istnieje w naszym języku i w naszej kulturze wiele porzekadeł o pożyteczności pracy. Praca służy nie tylko zarabianiu pieniędzy i zdobywaniu środków potrzebnych do przetrwania, lecz także rozwijaniu własnych talentów czy przełamywaniu swoich barier. Praca indywidualnego człowieka ma również wpływ na dobrobyt całego społeczeństwa, choć niejednokrotnie trudno sobie to wyobrazić. Pomagają dzieła twórców epoki pozytywizmu polskiego, dla których praca była najszlachetniejszą rzeczą nie tylko w dziedzinie osobistego rozwoju, lecz także w kwestii walki o niepodległość ojczyzny, w tym niepodległość ekonomiczną, gospodarczą i finansową. Śledząc motyw pracy w literaturze na pewno warto zajrzeć do dzieł Bolesława Prusa, Stefana Żeromskiego czy Elizy Orzeszkowej.
Spis treści
Motyw pracy w Lalce Bolesława Prusa
Praca jest jedną z najbardziej pochwalanych cech ludzkich w Lalce Bolesława Prusa. Autor wyraża te poglądy przy pomocy postaci głównego bohatera powieści, Stanisława Wokulskiego.
Wokulski jest prawdziwym tytanem pracy, człowiekiem, który pokazuje, że dzięki determinacji i wytężonemu wysiłkowi można w życiu osiągnąć naprawdę wszystko. Pochodził ze zubożaj szlachty, co uniemożliwiało mu studia, na które zarobił pracując i ucząc się nocami. Dostał się na studia, które jednak przerwał ze względu na wybuch powstania listopadowego. Za udział w nim został zesłany na Syberię, jednak po powrocie zaczął pracę w sklepie galanteryjnym, który odziedziczył po śmierci właściciela i małżeństwie z wdową po nim. Rozwijał swój biznes i bogacił się, a potem wyjechał z ziem polskich, by pracować jako dostawca broni na wojnie, co dało mu wielką fortunę.
Mimo bogactwa, Wokulski nie zapomniał o ojczyźnie. Był orędownikiem pracy u podstaw i pracy organicznej, wspierał ludzi ubogich, w których dostrzegał potencjał, a także próbował uruchomić kapitał arystokracji zawiązując spółkę handlową z Rosją, co ostatecznie się nie udało. Był również zafascynowany pracą naukową, interesowały go najnowsze odkrycia fizycznie, w które inwestował widząc w nich szansę na rozwój nauki polskiej i światowej.
Wszystko, co osiągnął Wokulski było efektem jego ciężkiej samodzielnej pracy, którą uważał za najwyższą wartość i cnotę. Widać to zwłaszcza na tle arystokratów, którzy od wieków żyli wyłącznie z rodowych fortun i wręcz gardzili jakąkolwiek pracą, co ostatecznie doprowadziło do upadku całej tej grupy społecznej. Ciekawym przykładem jest postać Juliana Ochockiego, który mimo arystokratycznego pochodzenia postanowił poświęcić się nauce i pracy, pogardzając inercją i rozleniwieniem arystokracji.
Motyw pracy w Ludziach bezdomnych Stefana Żeromskiego
Głównym bohaterem powieści Żeromskiego jest doktor Tomasz Judym, lekarz wykształcony za granicą, który zdobytą wiedzę i doświadczenie pragnął przenieść na rodzimy grunt. Miał bardzo wiele zapału i poświęcał się swojej pracy jak misji – bezinteresownie i w całości, niekiedy nawet rezygnując z wynagrodzenia. Uważał, że zawód lekarza jest misją i powołani do niej ludzie muszą potrafić się dla niej poświęcić. W kraju spotkał się z murem stworzonym przez niefunkcjonalny system opieki zdrowotnej.
Judym proponował reformy i działania, które mogły przełożyć się na polepszenie sytuacji chorych, lecz nie dopuszczano go do głosu, ponieważ środowisko było hermetyczne i spolaryzowane. Wyklęto Judyma, który stał się samotnikiem. Nie zrezygnował jednak wówczas z pracy, wręcz przeciwnie – zaczął przykładać się do niej jeszcze sumienniej. By skupić się w całości na pomagania najuboższym zrezygnował nawet z miłości kobiety, która zdecydowana była pomagać mu w jego pracy. Czuł, że szczęście osobiste nie powinno przesłaniać mu celu, za który wziął odpowiedzialność w młodości. Jego postać pokazuje niewyobrażalną siłę pracy i determinacji, która jednak gaszona zostaje przez względy środowiskowe.
Motyw pracy w Chłopach Władysława Stanisława Reymonta
Życie chłopów na wsi polskiej na przełomie XIX i XX wieku obarczone było ogromnym obowiązkiem pracy,od której zależało ich życie. Płody ziemi stanowiły bowiem wyżywienie dla nich i dla ich rodzin, a nadwyżki można było sprzedać w mieście i zarobić. Żył ten, kto pracował. Praca na roli szanowana była najbardziej, ponieważ była bezpośrednio powiązana z uzyskaniem środków do życia.
W Lipcach, gdzie rozgrywała się akcja powieści, panowało brutalne prawo, w myśl którego starzy ludzie, którzy nie mieli już siły, by pracować, często byli wyrzucani z domostw, ponieważ stanowili ciężar dla ledwie utrzymujących się rodzin. Praca była więc życiem. Nie wszystko od niej zależało – uprawy mogły zostać zniszczone przez niesprzyjające warunki pogodowe, nadmierne opady, pożary, burze lub susze. Dlatego trzeba było szanować efekty swojej pracy, ponieważ chłopi wiedzieli, że nie zawsze mogą być im dane.
Motyw pracy w innych dziełach
- Zdążyć przed Panem Bogiem – Hanny Krall – wstrząsający reportaż, który uzmysławia jaką wartością była praca w czasach wojny. W getcie dzięki wykonywaniu określonych zawodów, można było uniknąć wywózki do obozu i śmierci. Marek Edelman po zakończeniu wojny poświęcił się pracy kardiochirurga, ponieważ czuł, że pracując w ten sposób może spłacić dług wobec tych, których nie udało mu się uratować w czasie wojny. Praca miała więc dla niego również wymiar metafizyczny.
- Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego – praca była również przepustką do życia w świecie sowieckich łagrów. Ludzie pracowali ponad siły w strasznych warunkach i w każdym momencie groziła im śmierć. Mogli jednak przeżyć wykonując pracę, gdy przestawali być potrzebni, po prostu zabijano ich.