Starość jest właściwie nieodrodną częścią życia, naturalną koleją losu. Według popularnego przysłowia, wszyscy starzejemy się już od dnia swoich narodzin. Niektórzy boją się starości i związanego z nią niedołęstwa, chorób i tego, że mogą być zdani na innych. Inni pragną, by ich ciała pozostały wiecznie młode – każdą zmarszczkę traktują jak śmiertelną ranę. Niektórzy jednak starzeją się z godnością i w każdym wieku, w jakim są, potrafią znaleźć jakieś elementy piękna. Starość, różne rodzaje podejścia do niej, a także rozmaite sposoby radzenia sobie z nią stały się popularnym motywem literackim, ponieważ starość jest uniwersalna i nadejdzie niezależnie od tego, jak będziemy się starać. Możemy ją wyłącznie próbować opóźnić, ale na pewno jej nie unikniemy.
Spis treści
Motyw starości w Opowieści wigilijnej Charlesa Dickensa
Głównym bohaterem tej krótkiej opowiastki jest Ebenezer Scrooge, który jest zgorzkniałym starcem. Jedyną wartością w jego życiu są pieniądze, gardzi ludźmi i wszystkim, co nie prowadzi do zysku. Gromadzi pieniądze dla samego ich gromadzenia, nie robi z nimi nic konstruktywnego. Jest chciwcem i skąpcem.
W wigilijny wieczór nawiedzają go duchy przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Pokazują mu święta Bożego Narodzenia z różnych lat, z bardzo różnych perspektyw. Ebenezer zaczyna rozumieć, że jeśli będzie dalej postępował tak, jak dotąd, umrze w samotności i nienawiści, a jego majątek zostanie rozkradziony, wszyscy natomiast będą go wspominać źle, lub nie będą wspominać go wcale. Wiedział, że ma niewiele czasu na poprawę, więc zaczął od razu. Odświeżył kontakt z kuzynem, zmienił podejście do swojego pracownika, zaczął opiekować się potrzebującymi i używać swoich pieniędzy we właściwy sposób.
Można więc powiedzieć, że to właśnie staroć przyczyniła się do przemiany wewnętrznej Ebenezera Scrooge’a, ponieważ – być może – gdyby wiedział, że ma przed sobą jeszcze wiele lat życia, nie przestraszyły się tak wizji pokazanej mu przez duchy.
Motyw starości w Latarniku Henryka Sienkiewicza
Głównym bohaterem Latarnika jest Józef Skawiński, siedemdziesięcioletni Polak, który od czterdziestu lat błąkał się po świecie szukając swojego na nim miejsca. Musiał opuścić ojczyznę w związku z represjami po udziale w powstaniu listopadowym. Zestarzał się w drodze, aż w końcu osiadł w Aspinwall, gdzie otrzymał posadę latarnika. Miał nadzieję, że tam dożyje swoich dni. Nadal był silny, ale czuł już upływ lat. Rzeczywiście stawał się coraz bardziej osowiały i raczej odsuwał się od ludzi.
Przełomem w tym marazmie była paczka z polskimi książkami, które otrzymał pewnego dnia. Lektura Pana Tadeusza Adama Mickiewicza uświadomiła mu, jak wiele lat nie widział już ojczyzny i jak wiele lat już żyje. Zaniedbał przez to wzruszenie swoją pracę i stracił posadę, co oznaczało, że mimo wieku musiał wyruszyć w dalszą drogę i nadal szukać miejsca, w którym byłoby mu dane zaznać wreszcie spokoju.
Motyw starości w Lalce Bolesława Prusa
W Lalce Bolesława Prusa „starym” człowiekiem możemy określić Ignacego Rzeckiego. Jest on subiektem w sklepie galanteryjnym Stanisława Wokulskiego oraz jego dużo starszym przyjacielem. Na jego przykładzie można zaobserwować, co dzieje się z człowiekiem w pewnym wieku, kiedy nie ma już tylu sił, co w młodości i kiedy w zasadzie traci nadzieję na to, żę w życiu czeka go coś ciekawego. Rzecki poświęcał się pracy – był prawdziwym profesjonalistą, jeśli chodzi o kierowanie sklepem. W czasie wolnym jednak nie miał co ze sobą począć. Perspektywa urlopu i dalszej podróży przerażała go. Wychodził na spacery niedaleko od domu, oddawał się rozmyślaniom, pisał również pamiętniki.
To bardzo znaczące, ponieważ człowiek w podeszłym wieku, niewiele mając ze swojej codzienności, zatapia się często we wspomnieniach, tudzież interesuje życiem innych ludzi. Właśnie tak postępuje Rzecki. Spisuje wspomnienia z młodości, a jeśli coś go naprawdę porusza w teraźniejszości, to los Stanisława Wokulskiego, którego traktuje niemal jak syna. Jest to raczej typowy opis starości, która w dodatku jest starością samotną, ponieważ Rzecki, wzorem romantycznych bohaterów swojej młodości, raz rozczarowawszy się na miłości nigdy więcej nie chciał szukać jakichkolwiek wrażeń na tym polu.
Motyw starości w innych utworach
- Stary człowiek i morze Ernesta Hemingway’a – powieść opowiada o człowieku, który całe życie spędził na łowieniu ryb, a teraz stopniowo starość odbiera mu sprawność zawodową. Po raz kolejny wypływa w morze i łowi ogromną rybę, która zostaje pożarta przez rekiny, co dla Santiago jest dowodem porażki ostatecznej.
- Chłopi Władysława Stanisława Reymonta – starość została w tej powieści opisana bezwzględnie, wręcz jako wada ludzka. Starzy ludzie nie byli w stanie pracować w polu, więc nie przynosili rodzinie ani domowi zysku, stawali się ciężarem. Wiele rodzin decydowało się na wyrzucanie starców z domów, skazując ich tym samym na tułaczkę, żebry i śmierć w samotności.
- Romantyczność Adama Mickiewicza – starość została tutaj utożsamiona z nieaktualnymi tendencjami filozoficznymi, które zostały przez autora skrytykowane, jako nieprzystające do ideologii nowej epoki. Mędrca (starca) „szkiełko i oko” charakteryzuje empiryczne podejście klasycystów do życia. Mickiewicz jednak wierzył, że to „czucie i wiara” powinny być dla nowoczesnego człowieka kompasem moralnym w życiu.
- Przedwiośnie Stefana Żeromskiego – pokolenie ludzi starszych jest tutaj przedstawione jako szereg ludzi racjonalnych i mających pomysł na to, jak odbudować Polskę w sposób solidny. Są przeciwstawieni młodym rewolucjonistom.