Ojczyzna to kraj, w którym się rodzimy, uczymy, dorastamy. Kraj, z którego pochodzą nasi przodkowie, którego tradycją obrastamy i który uczy nas języka, w którym będziemy myśleć aż do końca życia. W ciągu tysięcy lat pisania o ojczyźnie, obrosła ona w prawdziwy ogrom znaczeń i interpretacji. Każdy naród ma inną kulturę, inną historię, inaczej więc podchodzi do kwestii ojczyzny. Warto śledzić literaturę polską pod tym kątem, ponieważ kwestia ojczyzny jest w naszym kraju stale aktualna. Trzeba więc wiedzieć, co na ten temat mieli do powiedzenia nasi przodkowie, utalentowani pisarze i wielcy myśliciele.
Spis treści
Motyw ojczyzny w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza
Pan Tadeusz Adama Mickiewicza nie mógłby nie zaistnieć przy omawianiu motywu ojczyzny. To epopeja narodowa, a więc dzieło, które rzekomo w najpełniejszy sposób oddaje ducha narodu polskiego.
Dzieło to powstało właśnie z tęsknoty za ojczyzną, kiedy Adam Mickiewicz od wielu już lat przebywał poza granicami Polski i wątpił, że kiedykolwiek uda mu się do niej wrócić. Postanowił sięgnąć do młodzieńczych wspomnień i opisać Polskę taką, jaką pamiętał z lat dzieciństwa. Opisał nie tylko sam kraj, jego atmosferę, architekturę i różnorodny, bujny krajobraz, lecz także ludzi, ich charakterystyczne postawy, poglądy i cnoty. Mickiewicz przepuścił to wszystko przez filtr własnej pamięci oraz tęsknoty, co nadało Polsce charakteru wyidealizowanego.
Soplicowo jest majątkiem, w którym ludzie żyją w zgodzie ze sobą i z naturą. Chłopi co prawda ciężko pracują na rzecz szlachty, lecz są doceniani i odpowiednio wynagradzani. Szlachta zaś spędza czas na polowaniach, ucztach, spacerach i mszach. Wszyscy są bardzo pobożni oraz kochają ojczyznę i cierpią z powodu jej cierpienia. Istnieją oczywiście rzeczy złe – sąsiedzka zadziorność, skupianie się na małostkowych, zadawnionych krzywdach, trudność w zjednoczeniu się, lecz wszystko to wydają się małe problemy przy ogólnej wspaniałości ziemi polskiej.
Mickiewicz przedstawił swoją ojczyznę jako krainę niemal idealną, jako jedyne miejsce, w którym mógłby poczuć się naprawdę, rzeczywiście szczęśliwy i spełniony.
Motyw ojczyzny w Lalce Bolesława Prusa
Stanisław Wokulski był człowiekiem światowym, odnoszącym sukcesy przedsiębiorcą i biznesmenem, który widział niejedno państwo. W Lalce ma więc on porównanie, czego brakuje innym bohaterom, twierdzącym, że Polska i tylko Polska jest najświetniejszym krajem na całym świecie. To przykład pustego patriotyzmu, wynikającego z niewiedzy.
Wokulski natomiast szczególną sympatią darzy Francję z Paryżem na czele. Pobyt w Paryżu służy mu porównaniu tego miasta ze stolicą Polski – Warszawą. Warszawa jawi mu się miastem pełnym paradoksów, nawet w sferze architektonicznej, które uniemożliwiają funkcjonalność miasta. Poszczególne grupy społeczne porozrzucane są w ogólnym nieładzie i nie ma przestrzeni na porozumienie. Sama architektura Paryża zaś daje do zrozumienia, że wszyscy ludzie mogą ze sobą współpracować, nawet ci, reprezentujący bardzo odmienne dziedziny nauki i sztuki. Takie podejście służy rozwojowi nie tylko miasta, lecz także narodu.
Wokulski więc potrafił spojrzeć na własną ojczyznę krytycznym okiem. Był to znak, że zależało mu na niej, a jego postępowanie świadczyło o tym, że pragnął wprowadzić w niej zmiany na lepsze. Wokulski dużym uczuciem darzył swoją ojczyznę, nie tylko walczył za jej wolność w powstaniu, lecz także pracował dzielnie na jej dobrobyt w czasie pokoju.
Motyw ojczyzny w Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza
W całej trylogii Henryka Sienkiewicza mamy do czynienia z ojczyzną, jaką najwyższym dobrem, jako że wszystkie trzy księgi mówią o jej wielkim zagrożeniu. W pierwszej części – Ogniem i mieczem – Sienkiewicz przedstawia losy powstania Chmielnickiego, wielkiego kozackiego zrywu, który zagroził całej Rzeczypospolitej.
Główni bohaterowie, Jan Skrzetuski, Michał Wołodyjowski czy Longin Podbipięta, stają do walki gotowi poświęcić życie dla ojczyzny. Podbipięta zresztą to robi, cudem przeżywa Skrzetuski. Wszyscy oni służą pod komendą księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, znanego nie tylko z okrucieństwa, ale i z ogromnej miłości do ojczyzny, dla której był w stanie poświęcić całe prywatne bogactwo. Ojczyzna jest więc dla bohaterów najbardziej podstawowym dobrem absolutnym fundamentem, bez zabezpieczenia którego nie da się nawet myśleć o innych kwestiach.
Motyw ojczyzny w innych dziełach
- Przedwiośnie Stefana Żeromskiego – Seweryn Baryka namawiał swojego syna do pojechania do Polski po tym, jak odzyskała ona niepodległość. Opowiadał o jej niesłychanym postępie gospodarczy, by zachęcić młodego człowieka do odwiedzin. Tak bardzo zależało mu na przeniesieniu syna do ziemi przodków, że manipulował faktami, o czym Cezary przekonał się przekraczając granicę Polski, już bez ojca.
- Dziady cz. III Adama Mickiewicza – dramat ukazuje bardzo metafizyczne myślenie o ojczyźnie. Bohaterowie nie tyle kochają swój kraj ojczysty, co w sposó duchowy przeżywają jego cierpienie. Dobitnym tego przykłądem jest Konrad, poeta, który pragnie za pomocą własnych uczuć wyzwolić Polskę spod zaborów.
- Latarnik Henryka Sienkiewicza – Józef Skawiński ijest starym człowiekiem, który od czterdziestu lat błaka się po świecie po tym, jak musiał opuścić ziemie polskie. Autor pokazuje, jak trudno jest człowiekowi siedemdziesięcioletniemu znaleźć odpowiednią pracę i miejsce, w którym mógłby poczuć się jak w domu. Okazuje się to niemożliwe, a wędrówka Skawińskiego bardzo szybko musi zostać rozpoczęta na nowo, po tym jak patriotyczne uniesienia pozbawia go etatu latarnika.