Niektórzy twierdzą, że życie jest po to, by wyrobić sobie jak najwięcej przyjemnych wspomnień na starość. To oczywiście nieco żartobliwe powiedzenie, jednak trafnie podkreśla rolę, jaką w naszym życiu odgrywają wspomnienia. Każdy z nas ma zarówno dobre, jak i te złe. Mocno wpływają one na kształt naszego teraźniejszego życia. Wspomnienia mogą być punktem odniesienia, nauką, przestrogą lub budującą świadomością tego, czego się już w życiu dokonało. Nie ulega więc wątpliwości, że dobrze jest żyć tak, by gromadzić w swojej pamięci jak najwięcej pozytywnych wspomnień. Motyw wspomnień i ich wpływu na życie człowieka bardzo często występuje w literaturze różnych epok.
Spis treści
Motyw wspomnień w Lalce Bolesława Prusa
W Lalce Bolesława Prusa motyw wspomnień można najpełniej omówić na przykładzie Pamiętnika starego subiekta, czyli rozdziałów powieści, w której to narrację przejmuje Ignacy Rzecki, wieloletni przyjaciel głównego bohatera powieści, Stanisława Wokulskiego, oraz subiekt w jego sklepie galanteryjnym.
Ignacy Rzecki to człowiek w podeszłym wieku, którego całe życie kręci się wokół pracy w sklepie i wokół życia Wokulskiego. Rzecki nie ma własnej rodziny, nie za bardzo ciągnie go do podróży, znalazł wygodne dla siebie miejsce i wrósł w nie na starość ze wszystkich sił. W czasie wolnym od pracy nie miał co zrobić samotnością, więc wspominał, a wspomnienia notował w pamiętniku. Wspominał m.in. młodość i młodzieńczą nieudaną miłość, uczestnictwo w walkach w 1848 roku, a także późniejsze lata pracy zawodowej i początek przyjaźni z Wokulskim. Ostatni wątek jest dla powieści zwłaszcza istotny, ponieważ daje wgląd w przeszłość głównego bohatera, który trudno byłoby uzyskać przy normalnej narracji, a która jednak bardzo poszerza jego postać.
Wspomnienia Rzeckiego pełnią jednak nie tylko funkcję narracyjną. Pokazują to, jak z wiekiem człowiek coraz większą wagę zaczyna przywiązywać do przeszłości i do wspomnień, zwłaszcza z czasów, gdy sam był jeszcze młody i silny. Dzięki Pamiętnikom starego subiekta zyskujemy dodatkowo wiedzę o przeszłości samego Rzeckiego, dzięki czemu jesteśmy w stanie dużo bardziej dogłębnie zrozumieć jego motywacje i zachowania.
Motyw wspomnień w Latarniku Henryka Sienkiewicza
Główny bohater pięknej noweli Henryka Sienkiewicza w wieku trzydziestu lat był zmuszony opuścić ukochaną ojczyznę przez represje po wzięciu udziału w powstaniu listopadowym. Przez czterdzieści lat błąkał się po całym świecie i podejmował się różnych zawodów, by tylko gdzieś znaleźć własne miejsce. Przez cały ten czas wspominał utraconą i zniewoloną ojczyznę, za którą w młodości był w stanie walczyć, a nawet oddawać życie.
Przez czterdzieści lat jedyne, co miał, to wspomnienia z kraju ojczystego. Dopiero później, pracując już jako latarnik zetknął się z językiem ojczystym, gdy otrzymał patrzę z książkami polskimi. Zanim do tego doszło jednak, zatracał się coraz bardziej we wspomnieniach, ponieważ były jedynym, co naprawdę posiadał i czego nie można mu było odebrać.
Motyw wspomnień w Mojej piosnce II Cypriana Kamila Norwida
Ten krótki wiersz Cypriana Kamila Norwida jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej wzruszających dowodów na to, jak pięknie potrafili tęsknić za ojczyzną romantycy na emigracji. Norwid w kilu zwrotkach zamknął wszystkie swoje najważniejsze wspomnienia o ojczyźnie. Wspominał nie tylko język polski, nie tylko krajobraz, drzewa i zwierzęta, lecz przede wszystkim kulturę polską, szacunek wobec darów bożych, pokorę religijną, gościnność i zwykłą ludzką przyjaźń i serdeczność. Norwid pisał ten wiersz na emigracji. Historia pokazała, że już nigdy nie miał z niej powrócić, by ujrzeć ojczyznę, o której tak pięknie pisał.
Polscy romantycy w bardzo wielu przypadkach tworzyli na obczyźnie z różnych względów. Taka sytuacja „sprzyjała” tęsknocie za utraconą ojczyzną oraz wspominaniu jej, również literackiemu. Wiersze o podobnej tematyce można znaleźć w dorobku choćby Adama Mickiewicza czy Juliusza Słowackiego.
Motyw wspomnień w innych utworach
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – autor w pierwszych fragmentach epopei daje upust swojej tęsknocie za ojczyzną, a cały utwór jest tak naprawdę odtworzeniem wspomnień Mickiewicza z czasów młodości na Litwie. Inwokacja jest pięknym lirycznym przeniesieniem się nie tylko w przestrzeni, lecz także w czasie. Podmiot liryczny zaprzęga więc dopisania nie tylko swoją wyobraźnię poetycką, ale przede wszystkim pamięć.
- Gloria victis Elizy Orzeszkowej – w opowiadaniu to litewski las wspomina losy oddziału powstańczego dowodzonego przez Romualda Traugutta w czasie powstania styczniowego. Wspomnienia te służą za inspirację wiatrowi, który dogłębnie poruszony losem młodych ludzi oddających życia za ojczyznę, postanawia ponieść ich historię wraz z sobą na wszystkie strony świata.
- Treny Jana Kochanowskiego – podmiot liryczny rozpamiętuje swoją niedawną zmarłą córeczkę. Wspomnienia o niej pomagają mu się uporać z niezrozumieniem sytuacji, w której się znalazł oraz z odczuwanym bólem. Wspomnienia te jednak wciąż odnawiają niezaleczone rany, co jest bardzo smutnym paradoksem, jeśli chodzi o wspominanie bliskich nam osób, które odeszły.
- Panny z Wilka Jarosława Iwaszkiewicza – główny bohater, Wiktor Ruben, aby poradzić sobie ze stratą przyjaciela wyrusza do posiadłości, w której spędził młodość. Wracają do niego wspomnienia odnoszące się do dziewcząt mieszkających w sąsiednim majątku. Dziewczęta stały się przez ten czas dorosłymi kobietami, lecz Wiktor cały czas żył swoimi wspomnieniami i ich wizją sprzed piętnastu lat, co doprowadziło do emocjonalnego zamieszania w tytułowym Wilku.