Chęć zemsty to bardzo nikczemna cecha, która jednak w pewnych sytuacjach rodzi się w człowieku i potrafi doprowadzić do bardzo niebezpiecznych sytuacji. Niekiedy czujemy się skrzywdzeni lub należymy do grupy, która została potraktowana w jakiś sposób niesprawiedliwie. Naturalne jest dążenie do sprawiedliwości, jednak w pewnych sytuacjach emocje biorą górę i pragniemy odpłacić się innym tym samym,co spotkało nas. Nad takimi odruchami należy jednak w porę zapanować, ponieważ odpłacając tym samym, sami wchodzimy w rolę krzywdzących i nakręcamy emocjonalną spiralę nienawiści, która może nie mieć końca. Temat ten bardzo często pojawia się w literaturze, filozofii czy tekstach religijnych, dlatego też, bazując na nich, możemy się wiele na ten temat nauczyć.
Spis treści
Motyw zemsty w Biblii
W Piśmie Świętym Starego Testamentu, najważniejszej księdze judaizmu i chrześcijaństwa, sam Bóg przedstawiony jest jako wyjątkowo mściwa istota, która nie potrafi przebaczyć tego, co zrobiło się wbrew niej, jej zakazom, nakazom i przykazaniom. Pierwszy tego dowód można spotkać na samym początku stworzenia, kiedy Bóg mściwie wypędza pierwszych ludzi, Adama i Ewę, z Raju za to, że nie posłuchali jego zakazu i zerwali owoc z zakazanego drzewa,a także skosztowali go. Ludzie zostali raz na zawsze naznaczeni tzw. grzechem pierworodnym, co oznaczało, że wszelkie potomstwo Adama i Ewy, rozumiane jako cała ludzkość, rodzi się, będąc już grzesznym. W dalszych rozdziałach Bóg mści się na mieszkańcach Sodomy i Gomory za ich rozwiązłość i pali ich miasta do gołej ziemi.
Najsłynniejszą zemstą starotestamentowego Boga jest jednak potop. Wówczas Bóg zdecydował się zgładzić całą ludzkość, ponieważ rozczarował się nią. Ocalił wyłącznie Noego i jego rodzinę, jako jedynych sprawiedliwych ludzi, by z ich potomstwa ziemia z powrotem została zaludniona.
Motyw zemsty w Nie-boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego
W Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego opisana jest rewolucja, czyli cały ruch społeczny, który powstał i prowadzony był z poczucia krzywdy i chęci zemsty. Najniższe warstwy społeczeństwa polskiego, takie jak chłopi, najuboższa szlachta i wszyscy, którzy nie doświadczali bogactwa, postanowili zemścić się na arystokracji, która wyzyskiwała ich pracę od wielu pokoleń, nie dając zbyt wiele w zamian.
Rewolucjoniści jednak w dużej większości nie pragnęli doprowadzenia do stanu równowagi i harmonii. Pragnęli jedynie fizycznej, agresywnej zemsty, która pomogłaby im wreszcie skanalizować poczucie niesprawiedliwości, krzywdy i tłumiony od wieków gniew. Pragnęli zabijać, gwałcić i grabić. Tylko ich przywódca, Pankracy, miał do rewolucji podejście społeczne, jednak wiedział, że jego podwładni nie będą w stanie go zrozumieć. Mimo to zdecydował się dowodzić armią barbarzyńców, która wreszcie odniosła brutalne zwycięstwo.
Motyw zemsty w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza
Wbrew pozorom w polskiej epopei narodowej bardzo wiele miejsca poświęcono zemście. Jacek Soplica wszak właśnie z chęci odwetu morduje Stolnika Horeszkę, miejscowego magnata, który mimo powierzchownej przyjaźni nie zaproponował mu małżeństwa ze swoją córką, Ewą. Widać tu jednak również mechanizm wspomniany we wstępie tej pracy, ponieważ zemsta Soplicy nie załatwia żadnego problemu, a wręcz stwarza nowe. Soplica zostaje oskarżony o zdradę ojczyzny, a całe środowisko szlacheckie mści się na nim, dokonując ostracyzmu. W dodatku sługa Horeszki, Gerwazy Rębajło, poprzysięga zemstę, tym razem na wszystkich członkach rodziny Sopliców.
Jedna krzywda i dokonanie brutalnej zemsty pociąga więc za sobą kolejną zemstę i tak mogłoby być bez końca, gdyby nie fakt, że Jacek Soplica odpokutował swoje winy i Gerwazy na łożu śmierci udzielił mu rozgrzeszenia i błogosławieństwa. Widać więc jednocześnie, jak niewiele trzeba, by krąg zemsty został przerwany. Najpierw jednak trzeba stanąć w prawdzie przed samym sobą oraz unieść ciężar odpowiedzialności.
Motyw zemsty w innych dziełach
- Odyseja Homera – Odyseusz przez dziesięć lat nie może wrócić do ukochanej rodzinnej Itaki, gdzie czeka na niego rodzina i królestwo, ponieważ padł ofiarą okrutnej zemsty ze strony boga mórz i oceanów, Posejdona.
- Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza – tytułowy bohater tej powieści poetyckiej całe swoje życie poświęca zemście na Zakonie Krzyżackim. Zmienia tożsamość, odchodzi od swojego narodu i ukochanej kobiety, przeżywa psychiczne męczarnie, a w końcu ginie, lecz udaje mu się wziąć odwet za krzywdy, jakich Litwini doznali przez lata wojen z rąk Krzyżaków.
- Mitologia grecka – Zeus zemścił się na Prometeuszu za to, że ten ofiarował ludziom ogień. Tytan został przybity do skały, a wielki ptak wydziobywał mu wciąż odrastającą wątrobę. W podobny sposób mściwy bóg potraktował Syzyfa za to, że ten wydał na ziemi jeden z jego sekretów. Syzyf został skazany na wtaczanie ciężkiego głazu na szczyt wysokie góry, jednak skała zawsze wymykała mu się z rąk tuż przed osiągnięciem celu, co oznaczało, że musiał zaczynać od początku.
- Zemsta Aleksandra Fredry – dwóch skłóconych ze sobą szlachciców mści się na sobie nawzajem za to, że drugi próbuje zrobić pierwszemu na złość. Cześnik zwalcza Rejenta, a Rejent Cześnika i w końcu nie wiadomo już, od czego zaczął się konflikt , ponieważ ważna jest tylko zemsta.
- Romeo i Julia Williama Szekspira – dramat opowiadający o dwóch rodzinach arystokratycznych, które mszczą się na sobie nawzajem za winy przodków, których już w dodatku nikt nie pamięta. Cierpią przez to młodzi kochankowie pochodzący z dwóch rodzin, którzy zmuszeni są do odebrania sobie życia w imię miłości.