Pismo Święte, zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu, od tysięcy lat stanowi część naszej kultury. Niezależnie od wiary, nie można zaprzeczyć, że zarówno judaizm, jak i chrześcijaństwo bardzo mocno zakorzeniły się w naszej świadomości i przeniknęły do życia codziennego. Ich podstawą jest biblia – literacka opowieść o tym, jak kształtowały się relacje człowieka z Bogiem. To chyba jedna z najbardziej inspirujących lektur, jakie można znaleźć w bibliotece świata, o czym świadczy fakt, że do dzisiaj w literaturze wykorzystuje się przeróżne motywy biblijne. Są one bowiem zrozumiałymi dla każdego odnośnikami do konkretnych pojęć i zjawisk związanych z tematami uniwersalnymi takimi jak Bóg, życie po śmierci czy rzeczy ostateczne.
Spis treści
Motywy biblijne w Dziadach cz. III Adama Mickiewicza
W Dziadach cz. III Adama Mickiewicza niezwykle dużo jest odniesień biblijnych. Jest tak dlatego że Mickiewicz był wyznawcą i krzewicielem, tzw. mesjanizmu polskiego, czyli teorii jakoby Polska była „Chrystusem narodów”. Była to teoria stworzona po to, by w jakiś metafizyczny sposób usprawiedliwić wielkie nieszczęście, jakim były dla Polaków zabory. Polska miała więc cierpieć za grzechy innych narodów, tak jak Chrystus, który cierpiał za grzechy innych ludzi. Polska miała ostatecznie umrzeć, a potem odrodzić się w chwale i wybawić od cierpienia inne narody, a potem im przewodzić.
Mesjanizm trudno jest wytłumaczyć w racjonalny sposób, lecz nie powstał on po to, by być racjonalny. Mickiewicz wiedział, że taka właśnie metafora na pewno trafi do bardzo pobożnego społeczeństwa polskiego. Ksiądz Piotr dodatkowo doświadcza wizji, którą można przyrównać do Apokalipsy według świętego Jana, a dotyczącej Polski. W konstrukcji charakterologicznej Konrada jest wiele odniesień do Chrystusa, a w rysach Nowosilcowa można odnaleźć cechy szatańskie. Bohaterom często towarzyszą anioły i demony, które są jasnym nawiązaniem do Biblii wymiaru sakralnego ludzkiego życia.
Motywy biblijne w Quo vadis Henryka Sienkiewicza
Powieść poświęcona jest pierwszym chrześcijanom oraz prześladowaniom, jakich doznawali oni ze strony pogańskiego Imperium Rzymskiego. Nawiązania biblijne nie powinny więc tutaj nikogo dziwić, jako że niektórzy bohaterowie, jak święty Piotr czy święty Paweł, to postaci, które wręcz występowały w oryginalnej Biblii.
W Quo vadis mamy jednak do czynienia z większą ilością motywów, nie zawsze widocznych na pierwszy rzut oka. Pod tym względem ciekawa jest postać Chilona Chilonidesa, żebraka, filozofa i domokrążcy, który wynajmuje się do wielu śliskich moralnie robót i jest w stanie oszukiwać, kraść i kłamać dla zysku. Nawraca się dopiero w momencie, gdy widzi, jak wielkiego zła dokonał wydając Neronowi chrześcijan. Widząc płonącego Glaukusa (który wcześniej przebaczył mu wydanie rodziny na śmierć) doświadcza gwałtownej zmiany. Przypomina to historię Judasza, który zdradził Jezusa i wydał go na śmierć, lecz automatycznie doznał tak ciężkich wyrzutów sumienia, że odebrał sobie życie.
Motywy biblijne w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa
Powieść rosyjskiego pisarza Michaiła Bułhakowa, pt. Mistrz i Małgorzata, jest wręcz przesycona nawiązaniami i motywami biblijnymi, chociaż są one w bardzo specyficzny sposób wyjaskrawione i przeinaczone. Nie chodzi nawet o to, że głównymi antagonistami są Szatan oraz jego piekielna klika.
Powieść przerywana jest tajemniczymi rozdziałami, które opowiadają o tajemniczych wydarzeniach sprzed dwóch tysięcy lat, które do złudzenia przypominają historię skazania i ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Wersja Bułhakowa wydaje się niejako rozwinięciem tego, co w Biblii zostało jedynie zasygnalizowane z bardzo zwięzły i symboliczny sposób. To na pewno jedno z najbardziej kreatywnych użyć motywów biblijnych w literaturze popularnej.
Motywy biblijne w innych dziełach
- Dies irae Jana Kasprowicza – metafizyczny poemat o końcu świata, który w warstwie stylistycznej bogato czerpie z Apokalipsy wg świętego Jana.
- Boska komedia Dantego – autor w swoim poemacie opisał metafizyczną wędrówkę po rzeczach ostatecznych, czyli Niebie, Czyśćcu i Piekle, przy czym naturalistyczne opisy tych miejsc są zgodne z doktryną biblijną. Niebo jest miejscem wielkiej szczęśliwości wynikającej z przebywania dusz w bezpośredniej obecności Boga, a Piekło to wulkaniczny krater, w którym dusze przez wieczność doświadczają okrutnych tortur jako kary za swoje ziemskie przewinienia.
- Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego – finał dramatu pokazuje, że niezależnie od tego, jakie zwycięstwa odniósłby człowiek na ziemi i jakich rewolucji dokonał, w jednej chwili może zostać pokonany przez sam majestat Jezusa Chrystusa.
- Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią – średniowieczny dialog, który w sposób nawiązujący do Biblii opisuje rzeczy ostateczne. Śmierć jest narzędziem w rękach Boga, którym ten posługuje się przy sądzeniu dusz. Posyłane są one do Nieba lub do Piekła, w zależności od jakości swojego życia na ziemi, lecz wobec samej śmierci wszyscy są równi, ponieważ nie ma dla niej znaczenia to, czy było się bogatym czy biednym oraz jakie zajmowało się stanowisko. Dla Boga ważne jest tylko to czy przestrzegało się jego przykazań.
- Chłopi Władysława Stanisława Reymonta – w momencie, gdy Maciej Boryna umierał, zawładnęła nim chęć ostatniego wyjścia w pole i odegrania rytuału siania zboża. Przez całe życie był zżyty ze swoją ziemią, dlatego chce umrzeć właśnie na polu. Jego gest jest często porównywalny do biblijnej postaci siewcy z jednej z przypowieści Jezusa Chrystusa. Siewca jest również metaforą samego Stworzyciela.