Istnieje cała gałąź literatury fantastycznej, która ma za zadanie zabrać swojego czytelnika w niesamowite światy, w których panują prawa często zupełnie niepodobne do tych, które znamy z codzienności. Wszyscy czasem potrzebujemy oddechu od codzienności i podróży w krainę, gdzie wszystko jest magiczne, nowe i możliwe do osiągnięcia. Zdarza się jednak, że pewne elementy fantastyczne są używane przez autorów zupełnie innych gatunków, dotąd realistycznych. Zdarza się tak z wielu powodów. Niektórzy po prostu chcą wymieszać świat, który stworzyli z odrobiną magii, inni pragną przekonać czytelnika, że opisywane wydarzenia mają swój zaczątek w nieco innym porządku fizycznym, itp. Twórcy naprawdę różnych epok sięgali po elementy i motywy fantastyczne, by ubarwiać i udoskonalać swoje dzieła, a przez to poszerzać ich możliwości interpretacyjne. Niektóre z takich dzieł przeszły do historii i dziś stanowią absolutny kanon literatury, której bynajmniej nie nazwalibyśmy po prostu fantastyczną.
Spis treści
Motywy fantastyczne w Weselu Stanisława Wyspiańskiego
Wesele to najsłynniejszy modernistyczny dramat, jaki napisano na ziemiach polskich w epoce zwanej Młodą Polską. Wyspiański był obecny na rzeczywistym weselu, które odbyło się w Bronowicach w 1900 roku i postanowił je opisać, ponieważ wydawało mu się świetnym tłem do scharakteryzowania ówczesnej sytuacji polityczno-społecznej w Polsce. Istotnym faktem było to, że było to wesele inteligentna, mieszczanina, czyli potomka dawnej szlachty i chłopki, czyli reprezentantki teoretycznie „najniższej” klasy w społeczeństwie.
Wyspiański właśnie taką sytuację przedstawia w swoim dramacie. Od razu rzucają się w oczy nieporozumienia pomiędzy inteligentami i chłopami, zadawnione urazy, kompleksy i zawiść. Trudno tu o czystą wspólną radość z zawartego właśnie małżeństwa. Zresztą samo ono wydaje się efektem chwilowej mody miejskiej bohemy. W wyniku nieporozumienia, w Bronowicach zostaje powołany do życia Chochoł, który sprowadza do weselnej chaty istoty i zjawy zgoła fantastyczne. Wśród zjaw znajduję się m.in. widmo Rycerza, Stańczyka, Hetmana oraz Wernyhory.
Poszczególne zjawy rozmawiają z poszczególnymi weselnikami i tłumaczą im pewne sprawy, których ci nie są w stanie zrozumieć. Jedne zjawy próbują zażegnać spór klasowy, inne wręcz go podjudzić, Wernyhora powierza Gospodarzowi misję wzbudzenia powstania chłopskiego, lecz ten nie wywiązuje się ze strachu. Polacy tracą możliwość uwolnienia swojego kraju spod jarzma zaborcy i nad ranem zapadają w dziwny taniec do muzyki wygrywanej przez Chochoła.
Wszystkie postaci fantastyczne mają w Weselu swoją funkcję. Mają uzmysłowić czytelnikowi, że sprawa wolności Polski nie jest tylko sprawą polityczną, lecz także głęboko duchową. Inaczej brzmi powstanie wywołane przez ludzi, a inaczej takie, którego inspiracją były nadprzyrodzone wieszcze zjawy. Fiasko całej inicjatywy również nabiera wymiaru symbolicznego.
Motywy fantastyczne w Balladynie Juliusza Słowackiego
W Balladynie Juliusza Słowackiego również bardzo dużą rolę odgrywają postacie fantastyczne. Na pierwszy plan wysuwa się tutaj nimfa Goplana, która z rozpaczy wywołanej nieszczęśliwą miłością, inicjuje cykl wydarzeń, które kończą się tragedią tytułowej bohaterki. To Goplana kieruje wóz Kirkora do chaty dwóch sióstr, co z olei rozbudza chorobliwe ambicje w Balladynie.
Można się więc zastanowić czy odpowiedzialnością za cała tragedię rzeczywiście powinna zostać obarczona Balladyna. oczywiście to ona popełniała nikczemna zbrodnie, lecz padła również ofiarą kaprysów sił ponadnaturalnych, fantastycznych. W literaturze romantycznej bardzo dużo jest odniesień właśnie do świata fantastycznego, jako że romantycy chętnie wikłali się w sprawy duchowe, metafizyczne, symboliczne.
Motywy fantastyczne w Dziadach cz. III Adama Mickiewicza
Wybitny dramat autorstwa Adama Mickiewicza wręcz opiera się na metafizycznym i fantastycznym rozumieniu rzeczywistości. Główny bohater, Konrad, to poeta-wieszcz, jednostka wysoko wrażliwa, która ze względu na swój ogromny talent doświadcza rzeczy i obecności wymiarów niedostępnych dla zwykłego śmiertelnika.
W Wielkiej Improwizacji mierzy się on z samym Bogiem, a natchnienie okazuje się efektem walki aniołów i demonów o jego duszę. Również Ksiądz Piotr jest osobą, która ma wgląd w przyszłość, doznaje proroczych wizji dotyczących samego Konrada oraz Polski. W dramacie wydarza się również sporo rzeczy, które świadczą o fantastycznym i symbolicznym pojmowaniu rzeczywistości przez autora, np. sytuacja, w której Doktor zostaje porażony przez piorun, co ma być karą za wysługiwanie się senatorowi Nowosilcowowi i fakt, że wydarzenie to zostało wcześniej przewidziane i zapowiedziane właśnie przez Księdza Piotra.
Motywy fantastyczne w innych utworach
- Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa – w tej wielkiej powieści rosyjskiej bardzo wiele jest elementów fantastycznych, gdyż sprawcami wielu nieszczęść i nieporozumień jest nie kto inny jak sam Szatan oraz jego piekielna eskorta.
- Makbet Williama Szekspira – główny bohater zmienia się z przykładnego rycerza i ulubieńca swojego władcy w królobójcę oraz tyrana właśnie za sprawą interwencji sił fantastycznych; cały dramat by się nie rozegrał, gdyby bohater nie spotkał na wrzosowisku trzech wiedź i nie wysłuchał ich proroctwa dotyczącego siebie samego.
- Odyseja Homera – całe dzieło przesycone jest wątkami fantastycznymi, jako że opiera się na mitologii greckiej; główny bohater zwodzony jest przez bogów, walczy z mitycznymi stworami i musi stawiać czoła wielu metafizycznym przygodom problemom.