Patriotyzm i bardzo szeroko pojmowana miłość do ojczyzny to jeden z głównych motywów literatury polskiej. Jest tak przede wszystkim dlatego, że nasz kraj bardzo często cierpiał ze względu na różnego rodzaju historyczne zawieruchy – wojny, zabory, okupacje, komunizm. Były to sytuacje, w których naród musiał się jednoczyć pod wspólnym sztandarem, by walczyć o wolność kraju – swojego domu i ojczyzny. Chcąc nie chcąc sytuacje te dotyczyły również pisarzy, spośród których wielu bezpośrednio brało udział w walce i niejednokrotnie oddawało życie. Czasy się zmieniają, zmieniają się ustroje polityczne, zmianie musi więc ulec również rozumienie patriotyzmu, zwłaszcza, że ma on inną formę w czasach pokoju. Wszystkie te odcienie i barwy patriotyzmu skrupulatnie notowali i definiowali pisarze różnych epok historycznoliterackich.
Spis treści
Motyw patriotyzmu w Kordianie Juliusza Słowackiego
Główny bohater dramatu Juliusza Słowackiego jest przedstawicielem mody romantycznej na bohaterów samotnych, choć wybitnych. Charakter Kordiana kształtuję różne ekstremalne doświadczenia wewnętrzne i w końcu przemienia się on z młodego egzaltowanego poety, niemogącego się pozbierać po stracie ukochanej, w wieszcza, dojrzałego patriotę, bohatera narodowego, który dzięki swojemu ogromnemu talentowi i wrażliwości, jest w stanie zrozumieć istotę ojczyzny, jej losu oraz walczyć o jej wolność do ostatniej kropli krwi.
Patriotyzm zdaniem Słowackiego jest gotowością do oddania za ojczyznę życia, czego wyraz dawał nie tylko w tym dramacie, lecz także w wielu innych wierszach i utworach poetyckich. Niestety finał dramatu zadaje kłam temu myśleniu.
Kordian rozczarowany postawą polskich konspiratorów, zdecydował się samodzielnie dokonać zamachu na cara w akcie buntu przeciwko zaborom. Przeliczył się jednak jeśli chodzi o swoją wytrzymałość psychiczną i zemdlał tuż przed dokonaniem morderstwa. Został schwytany i skazany na śmierć. Pokazuje to, że w patriotyzmie ważna jest zdolność do poświęcenia, ale musi ona być poparta rozumem, ponieważ w innym wypadku ofiara może pójść na marne.
Motyw patriotyzmu w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego
Stefan Żeromski w Przedwiośniu zawarła bardzo ciekawy opis rodzenia się patriotyzmu. Główny bohater, młody chłopak, Cezary Baryka mieszka w Baku. Jego rodzice są Polakami, lecz on nigdy nie widział ojczyzny na oczy, nie jest z nią związany emocjonalnie. Po przeżyciu rewolucji i spotkania ojca powracającego z frontu I wojny światowej, za jego namową, Cezary udaje się w podróż do kraju przodków, który został mu przedstawiony jako odrodzone potężne gospodarczo państwo.
Rzeczywistość jest rozczarowująca i Cezary trafia do kraju ogarniętego chaosem politycznym i społecznym. Dzielnie próbuje jednak nawiązać z krajem swoich przodków relację i z czasem odnajduje się w Polsce. Angażuje się ponadto w kształtowanie jej społecznego kształtu, uczy się i wykorzystuje swoje doświadczenia, bierze udział w wojnie polsko-bolszewickiej.
Pod koniec powieści bierz udział w komunistycznym strajku, lecz idzie obok głównego tłumu. Świadczy to o jego zaangażowaniu w sprawy polskie i o posiadaniu wyraźnego odrębnego zdania na to, czym Polska powinna być. Przedwiośnie jest więc historią o rodzeniu się w człowieku miłości do kraju, którego nie znał, a z którym nawiązać intensywną i ważną więź poprzez własną genealogię.
Motyw patriotyzmu w Weselu Stanisława Wyspiańskiego
Wesele Stanisława Wyspiańskiego jest najważniejszym polskim dramatem modernistycznym, w którym zostały poruszone kwestie patriotyzmu, poświęcenia się dla ojczyzny oraz wyzwolenia jej spod jarzma zaborcy. Tytułowa uroczystość w sposób duchowy wiąże ze sobą dwa skłócone stany społeczne – inteligencję, czyli potomków szlachty, oraz chłopstwo.
Wyspiański szansę na odzyskanie wolności polskiej widzi wyłącznie w zjednoczeniu owych dwóch grup. Na drodze do niego stoi jednak trudna historia ich relacji, wyzysku, wzajemnych krzywd, które nigdy nie zostały wyjaśnione, rozliczone i nadal stanowią kość niezgody pomiędzy nimi. Wielu bohaterów zostaje przez fantastyczne postacie rozliczonych ze swoich postaw wobec ojczyzny. Elita intelektualna zamiast wykorzystywać swoją pozycję i wpływać na naród, pobudzając go do ciągłego oporu i walki, pogrąża się w intelektualnym marazmie i beznadziei epoki modernizmu. Chłopi nie są w stanie przejść nad krzywdami swoich ojców i dziadów.
Teoretycznie wszyscy pragną porozumienia, ale w praktyce nikt nie jest w stanie do niego doprowadzić. Kolejna szansa na wywołanie zwycięskiego powstania kończy się porażką, a goście weselni pogrążają się w chimerycznym, hipnotycznym tańcu, pozbawiającym ich władzy nad ciałami. Najważniejszym wnioskiem płynącym z Wesela jest więc to, że podstawą patriotyzmu jest ogólnonarodowe porozumienie i jedność. Tylko wówczas można snuć plany o dobrobycie i szczęściu ojczyzny.
Motyw patriotyzmu w innych utworach
- Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego – główni bohaterowie powieści to bardzo młodzi ludzie, którzy jednak z miłości do ojczyzny narażają swoje życia w walce o wolność ojczyzny, działając w dywersji i walcząc z okupantem twarzą w twarz.
- Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza – powieść poetycka, w której główny bohater poświęca walce o wolność ojczyzny nie tylko życie, lecz i własną tożsamość. Spędza wiele lat wśród wrogich krzyżaków, by dojść do najwyższych rang i wówczas od środka rozbić zakon, ratując w ten sposób ojczystą Litwę. Kontrowersyjna postawa głównego bohatera do dziś budzi wątpliwości, jednak na pewno jest przykładem bezgranicznego patriotyzmu i miłości do kraju przodków.