Wszyscy ludzie na pewnym etapie swojego życia tęsknią. Tęsknić można za czymś, co już minęło, lub do czegoś, co jeszcze nie nastąpiło. Ten drugi wariant nazywamy jednak przeważnie marzeniem. Niemniej jednak każdy zna chyba dojmujące uczucie tęsknienia za czymś, czego w danej chwili nie jesteśmy w stanie osiągnąć, albo przywrócić z przeszłości. Taki stan zawsze wzbudza mnóstwo emocji, dlatego bardzo pięknie wpasowuje się w różnego rodzaju dzieła sztuki, które przecież na emocjach bazują. Również literatura nie pozostaje w tym temacie w tyle i na przestrzeni różnych epok udowadnia, jak różne potrafią być obszary ludzkiej tęsknoty.
Spis treści
Motyw tęsknoty w Latarniku Henryka Sienkiewicza
Latarnik to nowela opisująca losy niejakiego Józefa Skawińskiego, Polaka, który brał udział w powstaniu listopadowym i z tego powodu musiał uchodzić z ziem polskich. Był gorącym patriotą, dlatego fakt ten był jątrzącą się raną w jego sercu. Przez kolejne czterdzieści lat błąkał się po świecie, imając się różnych zajęć zarobkowych i szukając miejsca, w którym mógłby poczuć się wreszcie jak w domu i które mogłoby mu w jakimś przynajmniej stopniu zastąpić ojczyznę. Tak się jednak nie działo.
Skawiński zjeździł cały świat wzdłuż i wszerz, jednak los sprawił, że nawet jeśli gdzieś zaczynał się już czuć bezpiecznie, ostatecznie musiał ruszać w dalszą drogę. Można powiedzieć, że ów wędrowiec zestarzał się w drodze. W wieku siedemdziesięciu lat otrzymał posadę latarnika na wyspie w okolicach Panamy, gdzie – jak mu się wydawało – mógłby dożyć swoich dni.Na drodze stanęła jednak ogromna, tłumiona przez czterdzieści lat tęsknota. Tęsknota, która wybuchła w momencie, gdy do Skawińskiego dotarła paczka zawierająca książki w języku polskim.
Lektura Pana Tadeusza Adama Mickiewicza (dzieła, które nomen omen powstało właśnie z tęsknoty za ojczyzną) wzruszyła go do tego stopnia, że zapomniał dopełnić swoich obowiązków, doprowadził do wypadku morskiego i stracił posadę. Jego wędrówka musiała rozpocząć się na nowo, choć tęsknota za krajem nie zmniejszyła się ani o jotę. Historia Skawińskiego jest historią tragiczną, ponieważ człowiek ten utracił swoją ojczyznę przez fakt, że za nią walczył, a potem został skazany na wieczną tęsknotę, którą co prawda był w stanie tłumić, ale która zjadała go od wewnątrz jak choroba przez całe długie i trudne życie.
Motyw tęsknoty w Trenach Jana Kochanowskiego
Treny Jana Kochanowskiego to chyba jeden z najbardziej dramatycznych utworów lirycznych w polskiej literaturze. Cóż może być bowiem bardziej bolesnego od utraty własnego dziecka, które w dodatku los zabrał w wieku czterech lat. Doświadczył tego polski renesansowy poeta, Jan Kochanowskie,który cały swój żal, całą swoją niezgodę i tęsknotę za ukochaną Urszulką postanowił przelać na papier w formie wzruszających wierszy.
Tęsknota za bliskimi nam osobami, które odeszły z tego świat, to chyba najbardziej dojmująca z tęsknot, ponieważ nie ma na nią żadnego lekarstwa. Kochanowski napisał dziewiętnaście wierszy, w których opisywał swoją tęsknotę za utraconą córeczką, z bardzo wielu perspektyw. Pisał między innymi opustce, jaka zapanowała w domu po odejściu małej oraz o tym, jak trudno było uporządkować ubranka zmarłej dziewczynki. Właściwie każda czynność wywoływała w poecie kolejną falę żalu i tęsknoty.
Z biegiem jednak czasu, negatywne emocje malały, a prawdziwy przełom przyniósł poeci sen, w którym jego własna matka zapewniała go o tym, że Urszulka znajduje się po śmierci w bezpiecznym miejscu i że czeka na spotkanie z tatusiem w przyszłości. To zapewnienie pomogło ukoić nerwy strudzonego i rozżalonego ojca, który nie przestał tęsknić za córeczką, lecz znalazł dla swojej tęsknoty odpowiednie miejsce w sercu.
Motyw tęsknoty w Mojej piosnce II Cypriana Kamila Norwida
Krótki wiersz autorstwa Cypriana Kamila Norwida, pt. Moja piosnka II, stał się jednym z najpiękniejszych wyrazów romantycznej tęsknoty za ojczyzną, jaką możemy odnaleźć w polskiej literaturze. Poeta w kilku zwrotkach mistrzowsko zamknął całe doświadczenie kilku pokoleń Polaków, którzy zmuszeni byli do opuszczenia ziem polskich w związku z sytuacją polityczną i zaborami.
Norwid wymienia bardzo proste rzeczy: szacunek wobec jedzenia, charakterystyczny krajobraz, ludzką gościnność i szczerość, czystą wiarę w Boga. Wszystko to podkreśla refrenem „Tęskno mi Panie”, który ze zwrotki na zwrotkę brzmi coraz bardziej rozpaczliwie. Jest w tym wierszu bardzo dużo tęsknoty i bardzo dużo rezygnacji. Nadzieja jednak umiera ostatnia, więc Norwid na pewno myślał o tym, że kiedyś jeszcze będzie mu dane ujrzeć ukochany mazowiecki krajobraz.
Motyw tęsknoty w innych utworach
- W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza – kiedy Staś Tarkowski oraz Nel Rawlison zostają porwani, zaczyna bardzo doskwierać im nie tylko tęsknota za wolnością, lecz przede wszystkim za bezpieczeństwem i przebywaniem w towarzystwie ich ojców.
- Lalka Bolesława Prusa – Stanisław Wokulski tęskni do ukochanej Izabeli Łęckiej. Jest to tęsknota o tyle specyficzna, że przez większość czasu mężczyzna znajduje się w niedużej odległości fizycznej od ukochanej, ponieważ mieszkają w jednym mieście. Jest ona jednak dla niego niedostępna jako obiekt romantycznej miłości, dlatego też Wokulski tęskni do niej i bardzo przez to cierpi.
- Przedwiośnie Stefana Żeromskiego – ojciec głównego bohatera powieści, Seweryn Baryka, przez całe życie tęsknił za ojczyzną, ziemią swoich przodków, więc gdy tylko nadarzyła się okazja – Polska odzyskała niepodległość – pragnął do niej wrócić, zabierając ze sobą swojego jedynego potomka Cezarego. By go do tego przekonać, sięgnął po manipulację, w ramach której Polska miała być nowoczesnym i prężnie rozwijającym się krajem.