Dom to najważniejsze miejsce dla każdego człowieka. Każdy z nas musi mieć miejsce, w którym będzie mógł czuć się bezpiecznie, w którym będzie mógł odpocząć i który pełny będzie życzliwych mu ludzi. Dom więc to nie tylko budynek, to przede wszystkim przestrzeń, w której czujemy się dobrze, gdzie możemy być naprawdę sobą bez strachu przed oceną czy złym traktowaniem. Tak być powinno, lecz nie zawsze tak jest. Wiele domów posiada wady, które wpływają negatywnie na ich mieszkańców, zwłaszcza tych najmłodszych. Wychodzą oni w życie mocno pokaleczeni, często niezdolni do zbudowania własnych bezpiecznych portów. Jest to udziałem zwłaszcza jednostek bardzo wrażliwych i czułych, na przykład artystów, którzy niejednokrotnie swoje domy opisują potem w swoich dziełach.
Spis treści
Motyw domu w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza
W polskiej epopei narodowej dom pełni kluczową rolę i ma naprawdę bardzo wiele znaczeń. Dwór w Soplicowie jest gniazdem całego rodu Sopliców. Z ich perspektywy nabiera wręcz rysów centrum świata. To z Soplicowa się wyjeżdża i do Soplicowa się wraca, tak jak uczynił to Tadeusz. To dom w pełnym słowa tego znaczeniu. Zamieszkują go ludzie dobrzy, uczciwi, spokojni, kochający naturę i żyjący z nią w zgodzie, kochający ojczyznę i cierpiący z powodu jej krzywd, a także oddani wierze w Boga.
Mickiewicz przedstawił ideał polskiego domu szlacheckiego, a Soplicowie są przykładem idealnych Polaków. Idealnych, co nie znaczy, że pozbawionych wad. Dom jednoczy całą rodzinę, jest ostoją dla swoich mieszkańców, schronieniem oraz kolebką wartości hołubionych w rodzinie. Świadczą o tym trofea z polowań, obrazy przedstawiające najważniejsze momenty z historii Polski, zegar, którego pozytywka wygrywa Mazurka Dąbrowskiego, broń przodków porozwieszana na ścianach.
Soplicowo żyje swoim rytmem, niemal niezależnym od rytmu świata. Czytając poemat Mickiewicza ma się więc wrażenie, że niezależnie od tego, co stałoby się na świecie, Soplicowo i tak by przetrwało, właśnie dzięki rodzinnej, patriotycznej i religijnej sile.
Motyw domu w Ludziach bezdomnych Stefana Żeromskiego
Powieść Żeromskiego opowiada o sytuacjach, w których ludzie nie mają lub nie potrafią odnaleźć czy stworzyć swojego domu. W różny sposób i na różnych poziomach interpretacyjnych. Doktor Tomasz Judym jest ideowcem, lekarzem, który postanowił za wszelką cenę być wiernym przysiędze Hipokratesa, którą złożył na studiach. Pod tym względem rzeczywiście nie może on znaleźć dla siebie domu, ponieważ po powrocie do Polski napotyka nieprzejednany opór ze strony zhermetyzowanego środowiska lekarskiego. Nie pragnie ono reform i dobra zwykłych ludzi, chce jedynie utrzymać swoje dotychczasowe wygodne pozycje.
Judym przez swoją ideową bezdomność nie jest w stanie znaleźć dla siebie miejsca, ciągle wędruje, nie odnajduje się we własnych emocjach i uczuciach. W bardziej dosłownym znaczeniu można interpretować tytuł powieści Stefana Żeromskiego jako opowieść o biednych ludziach, którzy nieraz rzeczywiście ocierali się o bezdomność, ponieważ stan ich zdrowia nie pozwalał im n a podniesienie statusu życia i pracę. To właśnie ich leczył Judym z największym zapałem, nieraz rezygnując z wynagrodzenia. Byli oni żywym symbolem tego, jak wielkich zmian wymagał wówczas polski system ochrony zdrowia. Zmian, których jednak jeden człowiek nie był w stanie przeprowadzić.
Motyw domu w Odysei Homera
Legendarny epos dziesięcioletniej wędrówce Odyseusza, który po wojnie trojańskiej wpadł w niełaskę bogów i przez dekadę nie mógł trafić do rodzinnej Itaki, można traktować jako opowieść o tęsknocie za domem. Tęsknota Odyseusza za miejscem, w którym pozostawił rodzinę, musiała być naprawdę ogromna, skoro przez dziesięć lat nie poddawał się gniewowi Posejdona i mimo wszystko próbował wrócić. Jakże istotny musiał być dla niego fakt znalezienia się we własnym domu.
Dom można więc interpretować jako ojczyznę, co skłaniałoby do wniosku, że tylko w rodzinnym kraju człowiek może czuć się w pełni bezpieczny, akceptowany i traktowany z życzliwością i zrozumieniem. Co prawda to, co zastał Odyseusz w Itace po powrocie odbiegało od marzeń o serdecznym przywitaniu po latach, ale ostatecznie udało mu się odzyskać pozycję na dworze, a co najważniejsze również syna i ukochaną żonę, Penelopę.
Motyw domu w innych dziełach
- Tango Sławomira Mrożka – dom głównego bohatera, Artura, jest pod względem wartości postawiony na głowie. Starsze pokolenia gardzą bowiem przestrzeganiem jakichkolwiek norm i zasad. Artur próbuje ratować sytuację, w której widzi zagrożenie dla własnego harmonijnego rozwoju i przywrócić pokoleniowy porządek. Niestety chaos jest już zbyt wielki, by go opanować, na czym korzysta brutalny Edek, który zabija Artura i przejmuje władzę w domu.
- Latarnik Henryka Sienkiewicza – Józef Skawiński zostaje pozbawiony domu – swojej ojczyzny. Przez czterdzieści lat błąka się po świecie w poszukiwaniu własnej przestrzeni, lecz nie udaje mu się jej odnaleźć. Wydaje się, że osiągnie sukces, kiedy otrzymuje posadę latarnika, lecz wówczas tęsknota za domem osiąga apogeum i Skawiński przez własną nieostrożność doprowadza do katastrofy, przez którą musi wyruszać w dalszą drogę.
- W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza – Staś Tarkowski i Nel Rawlison zostają brutalnie wyrwani ze swoich domów i porwani jako polityczna karta przetargowa afrykańskich rewolucjonistów. Kiedy się wyswabadzają, wędrują po bezdrożach, nigdzie nie będąc u siebie. Namiastkę domu tworzą w wypróchniałym wnętrzu uschniętego baobabu, gdzie mogą choć przez chwile poczuć się jak u siebie.